*Note this story is in Cebuano

Kahay imong gihunahuna na ang mga isda kanunay na ingon ana, ug sa pipila ka mga kaso ikaw sakto. Apan naay gainusarang isda sa tanan, siya ang Hari sa mga isda ug siya gapuyo sa lawom luyo sa mga bawod, gamit iyahang gahom aron magmando sa lawom nga tugkaran sa lawod.

Kadaghanan sa mga tawo nakalimot na ang Hari tahuron ug ilimod ang angay kaniya, apan sa kadugayan ilang nakat-unan na wa’y pagbali sa pagpanumpa aron mahimong tahuron.

Adunay usa ka magtiayon na ginganlang Juan ug Juana nga nakat-unan pag-ayo ang pagtulun-an. Nagpuyo sila sa baybayon ug nagpaabot sa paglabay sa panahon nga grasyahan sila og anak.

Sa wa magdugay, mipahiyom ang swerte sulod sa pipila ka mga tuig ug mapun-an usab ang ilahang pamilya.

Atol sa pagmabdos ni Juana nangala kini ug bangus aron kan-on. Si Juan nga maalagaron nga bana muadto og layong lawod aron makapanagat sa isda nga gipangita sa iyang asawa.

Unya miabot ang adlaw na wa’y kuhang bangus sa iyang pukot si Juan. Galingkod sa iyang bangka, gasagmuyo naghunahuna nga wa’y bitbit alang sa iyang asawa.

Gawas sa kahilom usa ka tingog ang mitawag kang Juan. Milingi kini ug sa iyang pagkatingala Nakita ang usa ka bangus nga gasul-ob og korona.

Nagpaila ang bangus sa kaugalingon isip Hari sa mga Isda ug nangutana nganong bangus lamang ang gipangita ni Juan. Natingala kini og nganong nagkaminos ang mga sakop niini sa lawod.

Pagpatim-aw ni Juan nga mabdos ang iyang asawa ug nangala kini og bangus kada adlaw. Iyaha pu’ng giasoy ang kasubo mahitungod niini.

“Ayaw kabalaka,” asoy sa Hari sa mga Isda, “Hatagan tika sa tanang bangus nga imong kinahanglan, apan suklian nimo kini sa paghatag sa imong anak pag-edad niini ug pito ka tuig.”

Makita sa nawong ni Juan ang pagkakugang. Tinuod di niya mahatag ang iyang anak ngadto sa Hari sa mga isda, apan iya pu’ng gihunahuna ang iyang asawa, destrosar na walay bitbit. Tempo pa nga nihit ang bangus ug walay kasayuran si Juan nga makakuha ba kini og bangus nga siya ra ug walay tabang gumikan sa Hari sa mga Isda.

Sa kataposan, misugot si Juan sa uyon sa Hari sa mga Isda ug, tinuod sa iyang mga gipamulong, gihatagan niya si Juan og daghang bangus nga di mayhap. Sa kadaghan niini, padayon gihapon iyang pagbitbit niini pagkahuman og panganak ni Juana.

Ginganlan nila ang bata og “Maria” ug ilaha kining gihigugma pag-ayo. Pagtungtong sa babayeng bata sa enad nga siyete, nagpakiluoy si Juan sa Hari sa mga Isda nga buhian sila sa gipanaad. Ang Hari walay lubaylubay ug miingon kini, “Ang saad, saad.”

Ug ang usa ka hari di angay balibaran.

Miuli si Juan nga nagupok ang kasingkasing. Sugod atong adlawa, gidid-an ni Juan ug Juana ang ilang pinanggang anak na muduol sa dagat.

Kana, hangtod miabot ang usa ka adlaw, samtang nanglaba sina Juan ug Juana sa may suba. Adunay miabot na masilakon nga bangka. Sa pagkahalangdon niini, gitapokan kini sa mga tawo aron masuta ang maanyag na panan-awon. Si Maria nga gitukmod sa iyang pagkamapaniiron, miuban sa panon sa katawhan paingon sa baybayon.

Sa kalit lang, usa ka dakong bawod ang paingon sa baybayon ug gidala si Maria.

Mituratoy ang katawhan paingon kang Juan ug Juana aron sultihan sa panghitabo, apan umawi na ang tanan. Nasayod ang duha nga gikuha sa Hari sa mga Isda si Maria.

Bisan pa, ang ilang paghiguma sa anak nagpabiling lig-on, matag gabie sulod sa daghang panuigon ila kining huwaton sa may baybayon ug naghinaot nga makita ang panagway sa ilang anak nga si Maria.

Ug ang ilang pag-ampo gidungog sulod sa kahayag sa bulan diin Nakita nila ang usa ka babaye nga ang lawas Katunga babae ug ang Katunga bangus. Sa usa ka paniplat sa taas nga itom na buhok niini, ilang naamgohan nga mao kini ang nahilayo nilang anak, na karon sa kahangtoran paghisakop sa mga bawod.

=—————————=

English Version

*Note this story is in Cebuano

“Kinahanglan ka musalig ug mutuo sa mga tao, kay kun dili, maglisod ka sa kinabuhi.” Mga pulong kana ni Anton. Wa gyud ko na siya mailhi, apan sakto sya. Napamatud-an nako na sa mga minglabay nga panghitabo.

Nagsugod ang tanan kay Steffi Talavera. Wa’y ganahan ana niya sa among lugar – chismosa. Usa ka adlaw nakaplagan sya sa baybay, wa na’y kinabuhi. Ang tan-aw sa kadaghanan, nalumos; pero kabalo si Lolo Angelo sa tinuod nga storya. Pero wala’y mutuo kay Lolo, hangtod sa nauwahi na ang tanan.

Sunod nga nakit-an ang lawas ni Kevin Encina, usa ka college student nga nagplano mahimo’g abogado. Sukad nakit-an sa iyang inahan iyang patay’ng lawas sa daan sa gawas sa ilang balay, wa na sya makig istorya bisan kay kinsa. Hangtod karon.

Mingsunod ang pagkawala ni Portia Infante. Igo ra siya nigawas arun mupalit sa tindahan adtong miaging gabie; wa na sya kauli. Gipangita gihapon sya karon.

Tungod sa sagunson nga mga insidente, naminaw na ang mga tao.

Gitapok ni Lolo Angelo ang tanang katiguwangan arun hisgutan ang mga panghitabo. Niabot og duha ka adlaw ilang miting; nadungagan sad og duha o tulo ang nangawala ug nangamatay. Gitapok nila ang tibuok barangay og gipasidan-an ming tanan:

“Pagmatngon mo sa mga taghoy, ug ayaw salig bisan kinsa.”

Kaming mga batan-on, nahimuot ra sa ilang pulong. Karong mga panahuna, mas importante nga mag uban og magkahiusa. Kana among gihuna-huna, hilas kaayo mi sa among mga nahibal-an.

Unta naminaw lang siya, pero gahi’g ulo si Aliah. Dili na sya musugot nga but-an sya sa iyang kinabuhi. Nagtext-text pa mi adtong gabie sa iyang pagkawala. Niingon pa sya nga gitaghuyan sya sa iyang mama gikan sa gawas sa ilang balay. Mao na to iyang kinaulahiang text nako.

Nisamot ang tanan pagkawala ni Marcelo ug Darwin, ang kambal nga Alvarez. Perting hangyo sa ilang lola nga magpuyo sila sa balay, apan gipanglaay na gyud daw sila. Kadyot lang sila nawala sa panan-aw sa ilang lola sa dihang nakadungog sya og taghoy. Wa na siya minggawas arun apason iyang mga apo; kabalo sya nga wala na sila.

Mahadlok na ko manglaba. Sa among dapit, naandan na nga mutaghoy arun muhangin og paspas mauga ang mga nilabhan. Sauna, usa kini ka malinawong pamaagi arun muhangyo sa kinaiyahan; karon di na ko sigurado.

Ganina sa hapon, minglabay ko ilang Manang Cecilia samtang nanghalay sya. Abi ko’g atakihon na ko sa kasingkasing sa dihang nitaghoy sya.

Niabot na sya sa punto nga di na ko makasalig sa akong kaugalingong pamilya. Giingnan si Mama sa mga tiguwang nga taud-taod pa bag-o ni mahuman. Maong iya ko’ng giingnan nga di mutubag niya, bisan unsa’y mahitabo, bisan pa nga kabalo ko nga naa ra sya sa pikas kwarto.

Salig ra man na diba?

Di na gani ko kasalig sa tingog sa akong mga higala. Kung ilaha kong sampiton, di ko muduol hangtod di nako makita ilang mga nawong.

Kada adlaw gapangutana ko sa akong kaugalingon kung ako na ang musunod, kon mapasaylo ni Mama iyang kaugalingon og mawala ko sa iyang patan-aw. Sakit kaayo hunahunaon.

Akong gipangutana ang usa ka tao nga nahibalo kung unsa gyud ang nagapanghitabo.

Tiguwang na si Lolo Angelo, kinatiguwangan sa tibuok Dulag. Wa nay nahibalo kung pila na gyud iyang edad pero tanan gatahod niya.

Duol ra mi’g balay, isa ra’g dalan. Udto ko nibisita kay di musugot si Mama nga mulakaw ko’g gabie; sa tinud-anay wa sad koy plano, human sa tanang panghitabo.

Nisulod ko sa iyang balay og ni-amen. Wa na ko nagpakaarun ingnon nga isog, makita ra niya ang tinuod.

Wa pa ko kapangutana apan iya na kong gitubag, “Di ni maundang hangtod di ni mahuman.” Nangutana ko kung unsa diay “ni”, apan nagpanglingo lang sya.

Wa sya kahibalo; walay nakahibalo. Wa’y makaingon unsa’y nawong ani basta manguha ni sa kangitngiton ug taghoy ra ang pasidaan.”

Minghilak na ko. Dili ni patas! Gusto na nako ni mahuman. Gusto na nako mabalik akong mga higala.

Gigakos ko ni Lolo Angelo. Ingon siya nahitabo na ni sauna ug mahitabo pa utro puhon.

Gikuha sad iyang igsuon nga babaye singkwenta na ka tuig ang nilabay. Pito ra sya kauig ato. Igo ra sya niabri sa pultahan paghuman nila nadungog ang taghoy sa ilang mama gikan sa gawas sa balay. Ug didto na nagsugod.

Niabot og pila ka bulan ang pagkawala og pagkamatay sa pipila ka mga tao.  Nangahadlok na tanan mugawas og gabie.

Niingon si Lolo Angelo nga basin mao ang gusto mahitabo “niini”: ang mapuno og kahadlok ang tanan ug mawala ang pagsalig sa matag-usa sa barangay.

Kung unsa man gani ang tumong “niini”, di na nako gusto mahibal-an.

Dili na mubiya ang mga katiguwangan ug ang akong mama, bisan pag naay hulga sa kamatayon. Nag-impake ko ug nanamilit. Di ko musugot nga ako’y sunod mahimong biktima.

Sa akong pagsakay sa bus padulong sa syudad, nakaginhawa ko ug nahuwasan. Human na gyud!

Malaumon ko sa bag-o nakong kinabuhi. Nakabati na gyud ko’g kaluwas.

Dihang nadunggan nako.

Murag niundang akong kasing-kasing ug akong gipangusgan akong lawas nga dili kini mulihok. Matud pa ni Lolo Angelo, makakita kuno ka’g anino bag-o pa nimo madungog ang taghoy; niampo ko sa Ginoo nga dili kani mao.s

Gihangad nako ang kawad-on sa bulan sa langit, ug akong nadungog ang mapagpanggaong tingog ni Mama.

Unta naminaw lang ko.

=———————————-=

English Version

You must trust and believe in people, or life becomes impossible. I think someone named Anton said that. Whoever he was, his words ring true. Especially after what happened.

It started last week with Steffi Talavera. She was never the most well liked person in town. She had the attitude where gossip came first above everything, including the truth. She was found by the beach. Everyone else assumed she had drowned, but lolo Angelo knew.

No one would listen to him until it was too late. Kevin Encina was the next one found, he was a college student studying to be a lawyer. His lifeless body was set on the street of his house. His mother still hasn’t spoken to anyone.

Portia Infante is still missing. She went out two nights ago to buy something from the sari-sari store. She never returned home.

At that point people started to listen.

Lolo Angelo gathered the rest of the elders and set a meeting. It lasted two days and at that point three more people were either missing or dead.

When the elders were finished they gathered the barangay and gave us a simple warning.

“Beware the whistle, and trust no one.”

The younger generation, myself included, laughed at the suggestion. In times like these we needed to band together and stay united. We thought we knew everything.

If only she listened. Aliah was stubborn, she wouldn’t let anyone tell her how to live her life. We were texting the night she disappeared. She told me that her mother was whistling to her from outside the house. That was the last thing she ever sent.

It only got worse once Marcelo and Darwin, the Alvarez twins, went missing. Their lola begged them to stay home, but they were getting too bored at home. They were only gone for five minutes when their lola heard a whistle. She didn’t even run outside, she knew they were already gone.

I’m even scared when I do my laundry. In these parts it’s common to whistle to summon a breeze to dry clothes. I always thought it was a peaceful way to tell nature what to do. Now I’m not so sure.

This afternoon I walked by manang Cecilia’s house and she was drying her clothes. I almost had a heart attack the moment I heard her soft whistle.

It’s getting to the point where I don’t even trust my own family. The elders talked to my mother and told her that this won’t end soon. She told me not to respond to her, no matter what happens, even if I knew she was in the next room.

It’s just trust right?

I look at my friends and don’t even listen to their voices. When they call to me I make sure I see them with my own two eyes before I go to them.

Every new day I ask myself if I’m next. If my mother will ever forgive herself for letting me out of her sight, it’s almost too much to bear.

I ask the one person who I know will tell me what’s going on.
Lolo Angelo was old, older than anyone in Dulag. No one really knows how old he is, but they talk about him in words of respect.

His house is near mine, along the same street. I go at noon, my mother wouldn’t let me go out at night and I don’t think I’d even consider it, not after everything that’s happened.

I walk inside and take his hand to my forehead. I didn’t bother to hide the fear on my face. He would find out one way or another.

He looks at me and answers my unasked question. “It won’t stop until it is finished.” I ask him what ‘it’ is and he shakes his head.

He doesn’t know, no one does. No one even knows what it looks like. It just takes you in the night with only a whistle as warning.

I start to cry. It’s not fair. I just want this to stop. I just want my friends back.

Lolo Angelo tries to comfort me with an embrace. He tells me this has all happened before and it will probably happen again.
Fifty years ago he lost his sister to ‘it’. She was just seven years old. She had just gone outside to answer the door. They both heard their mother’s whistle and she went out to let her in. That was when it started.

The disappearances and the dead lasted for months. People were too scared to go out at night.

Lolo Angelo said maybe that’s what ‘it’ wanted, to see the fear and mistrust it could create among the village.

Whatever it wants I won’t wait to see what it does.
The elders and my mother won’t leave the life they know behind, even if it’s tainted by death.

I pack my bags and say my goodbyes. I refuse to be another victim to an unknown killer.

As I take the bus to the city I breathe a sigh of relief. It’s finally over.

I look out to my new life and fell safe for the first time in a long time.

Until I hear it.

My heart nearly stops and I beg my body to stay where it is. Lolo Angelo told me that there might be a shadow before I hear the whistle and I pray to God he’s wrong.

I look at the moonless sky and hear my mother’s sweet voice.

I should have listened.

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term.

Aghoy description given by Oreon Peregrino

Aghoy Illustration and Watercolor by Marc Magpantay

*Note this story is in Cebuano

Usa ka gabi-i, ngadto sa punoan sa anislag, nagsugod ang mga aninipot sa matag gabi-i niini nga pagkabuhaton. Sa bisan kinsan man ang makahinumdom sa ila, ilahang sugaan ang kalangitan ubanan og mga pagsayaw na kaindig sa labing matahom nga kalalaw. Ug si kinsa pa ang mangulo niini kundi ang ilahang hari? Ang piniyalan nga mga aninipot musayaw kauban ang iyahang mga sakop nga maghimo og kahibolongang paghiklad sa kahayag.

Samtang nangandam ang Hari sa iyahang sayaw, iyahang nabatyagan kining usa sa mga aninipot nga wag magsiga. “Batan-ong aninipot,” miingon ang hari, “Nganong wa man ka nagpahayag kauban imong mga igsoon?”

“Ginoo, wala ko kasabot og nganong ato kining gibuhat, dili ba kini pangimbitar sa mga manunukob? Giabisohan ko sa mga timos nga ang mga baki, mga kaka ug mga langgam himuon tang lamiang simosimo kung ato’ng ipakita ang ato’ng kaugalingon.”

“Nganong ato mang tagoan ang ato’ng mga kahayag nga mao man kini’y labihang maanyag nga katipik sa kagabhion? Dapat ato kining dal-on ngadto sa mangitngit nga mga lugar. Tagsa-tagsa nato adunay kalag nga di ikalimod. Nakabti ka niini, di ba?”

Mabati ang unsa, ginoo?

“Ang kinahanglan nga hayagan ang langit. Anaa kini sa kasingkasing sa tanang aninipot. Makit-an ta sa mga manunukob, usa kini ka tinuod, tutukan nila ang atong kahayag ug suwayan sa pagpawong, apan gamayng bayad kini aron pasagdan ang atong mga mga kalag nga mukanta sa kangitngit.

Wala gihapon kini masabtan sa batan-ong aninipot ang buot ingnon sa Hari, giunhan kini sa kahadlok nga mamatay. Wa niya masabti ang mga gipamulong sa Hari sa iyang kasingkasing ug iyang gipaup-op ang iyang kahayag.

Kadtong gabhiona ang mga aninipot nagsayaw apan adunay mga gagmay nga tipik sa anino ang makita sa layo. Sama sa makatakod nga kahadlok sa batan-ong aninipot. Madunggan ang mga hungihong sa tibuok palibot nga ang mga aninipot palabihon ang ilang kaluwasan sa kangitngit kaysa irisgo ang kahayag.

Nagpatawag ang Hari sa mga aninipot og usa ka panagtigom sa iyang mga sakop aron hisgotan ang panghitabo.

“Buot lang namong ipasabot nga kinahanglan kita mag-amping sa gabi-i,”misulti ang batan-ong aninipot. “Di kami buot mahimong sunod na pagkaon sa kaka.”

“Nganong di ni nimo suwayan og buhat, batan-ong aninipot?” pangutana sa Hari.

“Mahadlok ko ginoo, di ko gusto mawala ni’ng akong kahayag hangtod sa kahangtoran.”

“Apan di ba mao kini imong gibuhat sa imong kaugalingon?”

“Mahimo pa man natong pasigaan apan sa mga luwas nga lugar. Mao unta kini ang angay na bag-o natong lagda!” Asoy sa batan-ong aninipot nga anaay kumpiyansa.

“Aninipot, kinahanglan kitang magpasiga ngadto sa kangitngit, kay mao kana ang rason sa atong pagkahimugso. Nganong mangita man kita og senyales aron magpasiga, nga kita, mga bituon nga kinahanglang maglaray?”

“Wa gihapon ko ni masabtan, ginoo.”

Ug didto, nasayod ang Hari sa mga aninipot ang kinahanglan niyang buhaton.

Gihayagan ang kaugalingon, labing hayag pa sa buwan ug gaalirong sa punoan sa anislag. Mihilak ang batan-ong aninipot nga mipadayag, “Ginoo! Makit-an ka nila, palihug ayaw pahayagi imong kaugalingon!”

Bitaw, wa kiniy pulos, ang kahayag sa Hari mikatag sa palibot ug tanang mga kuwaknit, mga kaka, ug mga panggabiing langgam nanglupad paingon sa makasisilaw nga kahayag.

Di makatuo ang batan-ong aninipot sa mga musunod na panghitabo. Tanang mga nakapalibot nga aninipot nagbuhat og sama sa bagyo nga kahayag. Ang mga manunukob mibarog, nalumay sa panan-awon ug tagsa-tagsang miapil sa pagsayaw.

Gikapakapa sa mga langgam ug kuwaknit ang ilahang mga pako. Miuban sa indayog ang lihok sa mga baki, ang mga kaka nagtuyok-tuyok inubanan ang mga aninipot nga nagbitbit og kahayag sa kangitngit.

Ug ang kinalawmang bahin sa iyang kalag, sa kataposan nasabtan na sa batan-ong aninipot.

Kung magpagawas ka og kidlap, mahimo kang bahin sa usa ka butang nga mahinungdanon.

Wala na kini magpaabot og tubag.

Nagpahayag kini.

Ug mihilak ang iyang kalag ngadto sa mga anino, “Di nako tugutang kuhaon kini nimo sa ako!”

Hangtod sa kahangturan mahinumduman sa lasang ang sugilanon sa usa ka batan-ong aninipot nga kas-a nahadlok sa kaugalingong kahayag ug tanang mananap nga gitawag nila ang lasang nga ilahang puy-anan, bisan ang mga manunukob, makahunahuna pag-usab sa kalawakan sa kahayag atubangan sa punoan sa anislag, nasaypd sa higayon nga adunay silay kayo sulod sa kaugalingon nga di mahimong ilimod.

Karon ug hangtod sa kahangturan.

=——————————————=

English Version

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term.

*Note this story is in Cebuano

Usa ka adlaw, naay usa ka nagmug-ot nga babae nga walay mapaulian. Usa ka sakit ang ni katap sa lugar ug ang mga katawhan sa iyahang probinsya walay nahimo kung dili ang manirado sa ilang mga balay para dili mo padayon ug katap ang na ingong sakit.

Pero kining lugar kung asa siya karon—dili ang iyang lugar na natawhan. Naa siya’y pamilya pero gi mingaw siya sa mga higanteng taas kaayo nga pwede nila makab-ot ang langit. Gi mingaw siya sa kadaghang tawo nga murag walay kahupasan. Gi mingaw siya sa mga adlaw nga iyang makauban ang iyang mga higala para mag-inom.

Sa dihang ang mga adlaw nahimong semana, ang iyang kamingaw ni samot.

Di siya makabiya sa ilang balay, basin madakpan siya sa mga opisyal sa ilang lugar.

Pwede siya mo basa sa iyang mga libro, pero nahuman na niya ug basa tanan. Ni sulay siya ug lingaw sa iyang kaugalingon sa pag tan-aw sa mga screen nga iyang gi dala gikan sa iyang lugar na natawhan, pero mura man sila ug naguba. Ni sulay siya ug gama ug mga kanta, pero wala siya’y tao nga pwede niyang mahimong inspirasyon.

Nawad-an ug rason ang iyang kinabuhi.

Wa siya’y mahagap nga rason sa kung asa siya karon.

Usa kaadlaw, nabuang siya sa kamingaw. Wa na niya nakaya ang upat ka bongbong sa ilang balay nga walay pasabot sa iyaha.

Ni hulat siya sa iyang pamilya nga makatulog (ug ang mga gwardiya sa baryo) ug ni dalagan sa dalan nga murag gi gukod.

Kung makashagit palang siya sa langit, ganina ra siya ni shagit. Pero nakagawas na siya sa pipila ka adlaw nga pagkapriso sa ilahang balay. Mas importante sa iyaha nga nakagawas siya.

Sukad adto, kada adlaw na siya mo ikyas sa ilahang balay. Iya gi sukod ug unsa iyang kayang mahimo. Ang saunang abi niya di niya mahimo, iya na karong nahimo. Gi himo.

Hangtod ni abot ang usa ka gabii.

Nawagtang sa iyang huna-huna ang estado sa ilang lugar. Nawagtang siya tungod sa iyang gibating kalipay nga gidala sa iyang pagkagawas sa iyang prisohan. Wala siya kabantay sa dan-ag sa flashlight. Ni dalagan siya, pero nawagtang na siya. Wala siya kabalo sa kung asa na siya. Kahibalo na siyang masakpan na siya. Di na siya kabalik sa gawas.

“Psssst. Ali diri.”

Niog ang palibot, wala kaayo’y makit-an ang babae pero ang kangitngit ug ang punuan sa Galawin nga kung asa gikan ang nanitsit niya. Natiman-an niya ang mga gi istorya sa iyang Lola, ang mga espiritung namuyo sa mga punuan.

Pero di siya gusto madakpan. Ni adto siya sa punuan sa Galawin ug ni tago sa kangitngit.

Nakakita siya ug murag hayag sa interyor sa punuan.

Naglingkod sa iyang atubangan ang usa ka nilalang nga nagsuot ug nawong sa usa ka tao, iyang lawas napuno og agup-op ug lumot.

Ang babae ni guba sa kahilom nila, “Hello.”

Gi balikan lang ang babae ug ngisi sa wa na ilhang tao.

“Hello, unsa imong pangalan?”

“Ako si Julie, malipayon kong nagkaila-ila ta ron.”

“Malipayon sad kong nagkaila-ila ta.”

“Pwede mangutana? Pero UNSA diay ka?”

“May unta kahibalo sad ko. Kahibalo ba ka unsa mi?”

Naglibog si Julie sa gi ingon sa nilalang. Napahilom nalang siya.

“HAHAHA, atik ra. Kamong mga tao dali ra gyud mong ma atik.”

“Pasaylo-a ko, dili ko sige—“

“Makakita ug espiritu? Dili bitaw sige makakita ug espiritu ang mga tao. Mao bitaw nga kutob ra mi sa mga istorya nga ipasa-pasa sa mga pila ka henerasyon nga mga tao, nag gikan sa inahan, sa inahan sa inahan. Mga istorya nga isulti para makuha nila ang ilang gusto.”

“Unsa man,” ni tutok si Julie sa espiritu, “ang imong gusto?”

“Gusto lang nako mo tabang,” ni tubag ang espiritu nga dalang ngisi.

“Unsa imong gipasabot?”

“Basin nagkinahanglan ka ug tabang.”

Napaginhawa si Julie, “Di ko gusto mo puyo diri. Kung pwede lang unta magkapako, mo lupad ko para makabalik lang sa lugar nga akong natawhan.”

“Sigurado ka? Kadungog ko wala kaayo’y tao didto.”

“Pero didto ko nagdako, didto ko gi panganak. Ako gihapon tong puluy-anan.”

Ni tando ang espiritu, “Sa mga ing-aning kahimtang kung asa nag atubang ta ug dakong pagsulay, ang atong nailang puluy-anan makadala gyud ug kahupayan.”

“Oo, kana. May gani nakasabot ka. Dili parehas sa akong pamilya.”

“Siguro gusto lang nila ang pinakamaayo para sa imoha.”

“Pinakamaayo? Mura ko og gi tuok. Hapit nako mabuang. Di ko kalakaw, di ko ka huna-huna. Di ko ka istorya sa akong mga higala kay purting hinaya sa signal diri.”

“Gi kapoy naka.”

“Oo.” Ni lingkod si Julie ug gi lubong ang iyang nawong sa iyang mga kamot.

“Nakahuna-huna ba ka nga basin dili lang ni tungod nimo?”

“Mura ka og mga tao nga naa sa balita.”

“Dili ba tinood?”

“Kahibalo man diay ka sa mga nahitabo karon.”

“Basta ing-ani kadakong panhitabo, maki balita gyud ang mga espiritu.”

“Asa nimo na hibaw-an?”

“Sa usa ka langyaw, pero dili na na importante.”

“Nganong naa pa ka diri? Nganong wa ka ni tabang nga mapahawa ning katalagman nga ni palibot aning lugara?”

“Ang pagsulbad anang problemaha dili na apil sa unsa’y mahimo sa akong gahom.”

“Nganong nakipag-istorya pa man ka nako?”

“Kay dili ko kasulbad sa dakong problema, basin naa ko’y matabang sa mas gamay nga problema—“

“Ayuhon ko?”

“Pwede nakong masulayan.”

“Ngano man? Pwede ra man ko mag tanga sa akong kwarto, maghuna-huna sa unsa’y buhaton mintras wa pa ko nabuang.”

“Gusto ra ka ana? Kaysa–“

“Mamatay?”

“….”

“Di ko bogo. Kabalo ko unsa ka risgo. Kung di ko mamatay ana, mamatay siguro ko sa pagkapriso sa akong kwarto. Mabati na nako, padong nako mabuang.”

“Nakakita nako sa mga tao nga parehas nimo. Madasigon. Isog. Mga tao nga andam mo himo ug bisag unsa, bisag isugal pa nila ilang kaugalingon, para lang mabati nilang buhi sila.”

“Diba? Kahibalo ka—“

“Ug sila sad ang mga tao nga dili sad mo bati sa unsa’y bation sa ilang kabanay na mabilin.”

“…”

“Pila ka dughan imong pasakitan? Pila ka tao ang imong isilo kay tungod wala ka’y lain mabuhat ug gusto ka ug bag-ong mahimo?”

“Dili na patas.”

“Ang kamatuoran usahay ra patas.”

Wa na ni tubag si Julie.

“Wa na sila.”

Natiman-an ni Julie nga naa siya karon, sa iyang gi lingkuran, tungod kay ni tago sa mga gwardiya nga nigukod niya.

Ni tan-aw si Julie sa espiritu ug nagpasalamat sa oras nga iyang gi hatag sa ilang pag-inistoyahanay. Sa wala pa siya ni biya, nangutana siya, “Pwede mo balik ugma? Ganahan unta ko makig-istorya nimo utro.”

“Pwede ra man di ka mo anhi diri. Paminawa lang ang kasikas sa hangin.”

Og sa dihang nakita sa Dawinde ang babae nga ni dalagan pabalik sa iyang panimalay, ni ngisi kini.

Kung wala ma’y lain,

Mahimo ning buotan.

=———————————————————–=

English Version

Once there was an angry girl with nowhere to go. A great sickness enveloped the land, and the people in her province had no choice but to close themselves off to avoid its spread.

This place was not her home, she had family there, true, but she longed for the giant girders that reached the clouds, the bustling sea of people that never seemed to end, the long nights spent with friends over a glass of wine.

And as the days passed into weeks, her loneliness only grew.

There was no way she could leave her house, lest she get caught by the officials.

She would have lost herself in books, but she had read them all. She tried to escape into the bright screens she had brought from home, but they didn’t work as fast as she had wanted them to. She tried to make music, but she had no muse.

She had nothing in her life.

Not there at least.

One day the loneliness broke her. She couldn’t stand the four walls of a room that had no meaning to her.

She waited until her family fell asleep (and hopefully the guards as well) and ran through the streets like a madwoman.

If she could she would have screamed at the heavens, finally she had a small bit of freedom.

And that was enough, for at least one night.

This became her routine, trying to stretch her body and pushing the boundaries of what she could do.

Until one fateful night.

She had lost herself in the breeze that she almost didn’t notice the flashlight moving towards her. She tried to run, but this part of the town was unknown to her and she fully expected to get caught.

“Psssssssssst. Over here.”

In the darkness, she could only hear that the sound came from the Galawin tree. She remembered the stories that her lola would tell, about spirit beings that inhabited the trees.

She figured that she’d rather take her chances in the tree than get caught and let the darkness take her.

A small light illuminated (what she assumed was) the interior of the tree.

Sitting in front of her was a creature, human in form, covered with a patchwork of fungus and moss.

She was the first to break the silence.
“Hello.”

The creature replied back with a warm smile.

“Hello, what is your name?”

“I’m Julie, it’s nice to meet you.”

“It’s nice to meet you too.”

“Excuse me, but, what ARE you?”

“I wish I knew myself. Do we really know what we are?”

Julie met this statement with a confused silence.
“HAHAHA, I’m just kidding. You humans are so touchy when it comes to jokes.”

“I’m sorry, I’m just not used to—”

“Seeing a spirit? Most humans are, there’s a reason why we’re regarded as legends used by people to get what they want.”

“So,” Julie looked at the creature, “what DO you want?”

“I just want to help,” the creature replied with a toothy grin.

“What do you mean?”

“I figured I could lift some spirits,” (Julie later realized this was a joke)

Julie sighed, “I can’t stay here, not in this town, not anymore. I wish I could just grow wings and fly back home.”

“Do you think that would make you feel better? I hear it’s pretty empty there as well.”

“It would still be home.”

The creature nodded, “In times of strife nothing is more comfortable than being where  you can let your heart out.”

“Yes, see you understand. Not like the rest of my family.”

“I’m sure they only want what’s best for you.”

“How? The past few weeks I’ve gotten more broken. I can’t move, I can’t think. I can’t even talk to my friends because the signal here is miserable.”

“And so are you.”

“Yes.” Julie sat down and buried her head in her hands.

“Did you ever think it might not be about you?”

“You sound like everyone on the news.”
“You don’t think they have a point?”

“So, you know what’s going on.”

“When something as big as this is happening, the spirits tend to talk to one another.”

“Where did you hear it from?”

“A travelling breeze, but that doesn’t matter.”

“Then why are you still here? Why don’t you help get rid of it?”

“That is beyond my powers.”

“Why are you even talking to me?”

“Because if I can’t fix the bigger problem then at least I can—”

“Fix me?”

“I can try.”

“Why bother? I’ll probably just melt into my room, trying to figure out what I can do before the walls start to close in.”

“Would you rather that than—”

“Than being dead?”

“……”

“I’m not stupid, I know the risks. If it doesn’t kill me the quarantine just might. I can feel myself slowly slipping away.”

“I’ve met your kind before. The passionate. The brave. The ones willing to set themselves on fire just to feel alive.”

“See—you know—”

“And those that don’t care about the tears they leave in their tracks.”

“……”

“How many broken hearts have you left behind? How many spirits have you shattered just because you became bored and wanted something new?”

“That’s not fair.”

“The truth seldom is.”

Julie sat in silence with the creature.

“They’re gone now.”

It was then that Julie remembered that she was actually running away from the guards.

Julie looked at the creature and thanked it for its time. Before she left she turned to it and asked, “Can I come back tomorrow? I’d still like to talk to you.”

“You don’t have to go all the way here. Just listen to the night air”

And as the Dawinde saw her running back to her house it smiled.

If nothing else,

It would be kind.

=—————————————————-=

Inspired by the story “How Dauin got its Name” in Negros Oriental and Siquijor Island Legends, Beliefs and Folkways. Aldecoa-Rodriguez. 2000.

Dawinde illustration by Marko Mikhal Gomez Deposoy

FB: https://www.facebook.com/Markoriginals/

IG: https://www.instagram.com/mark0riginals

*Note this story is in Cebuano / Bisaya

“Ate, pwede mamalihug sa sabon?”

“Sige.”

Wala ko kaila sa babae nga naa sa akong atubangan, pero kabalo kong dili siya akong igsuong babae. Bag-o pa nakong gi hatud akong igsuon sa iyang eskwelahan, mga pila pa ka oras ang nilabay. Imposible nga makabalik siya dayun. Kinahanglan ko maghinay-hinay, para kining impostor sa akong atubangan dili magduda nga kabalo nakong di siya akong igsuon. Wa ta kabalo unsang klasehang abat ang pwede musuot sa nawong sa atong mga kabanay.

“Pina, nganong seryoso ka’y ka? Hilom lagi kaayo ka?”

“Wala, naa ra ko’y gi huna-huna.”

“Ah, mao ba?”

Wala ko kahibaw unsa akong buhaton. Wala ko’y lain mahuna-hunaan, hangtod sa ni santop sa akong huna-huna ang gi ingon sa akong Lola. Sauna ra mi niyang gi sultian ug mga istorya bahin sa mga engkanto sa kakahuyan sa Bantungon. Murag ang dapat nako himoon karon ka’y mo lakaw na, palayo aning abat.

“Kinahanglan nako mo lakaw.”

“Karon? Wala pa gani ka’y ta nagkaistoryahanay.”

“Naa pa ko’y lain atimanon. Gi kinahanglan ko nila sa balay.”

“Gi likayan ba ko nimo?”

Ni lain ang nawong sa engkanto ug ni taas ang akong balhibo. Iyang tingog nalain sad ug murag di na siya interesado nga mo padayon pa sa iyang pagpamakak nga siya akong igsuon. Akong gi biyaan akong labada sa sapa ug ni karatil ug dagan papunta sa balay.

Pagkahuman sa pipila ka oras, akong nabantayan murag wala siya ni sunod nako. Ni hangad ko sa kalangitan ug nakit-an nakong padong na man diay mo tak-om ang kaadlawan. Sa akong kahadlok wala nako kabantay sa oras.

“Ate, ate, magsugod nako ug luto para panihapon?”

Nakuratan ko sa tingog sa akong manghod, abi nako ang engkanto pero ako natiman-an nga ing-aron orasa mo uli akong igsuon. Akong tinood nga igsuong babae. Nakaginhawa ko ug laom ug ni ngisi. Di nako angay mahadlok pa.

“Uping! Di ka makatuo sa unsay nahitabo sa akoa!”

“Unsa man, ate?”

“Naglaba ko didto sa sapa ug kita ko ug babae nga may-ong kaayo nimo!”

“Kabalo ko.”

“Unsa?”

“Dili maayo mo biya dayun nga di mo tarong ug manamilit, ate.”

=—————————————————————————-=

English Version

“Ate, could you hand me the soap please?”

“Sure.”

I don’t know who the woman standing in front of me is, but I sure as hell know it isn’t my sister. I just saw her off to school a few hours ago and there’s no way she could have come back this fast. I have to make sure that I don’t upset her too much, who knows what kind of monster can wear the guise of my family.

“Pina, why are you so serious? You don’t seem to be talking much.”

“It’s fine, just thinking about things.”

“Okay if you say so.”

There aren’t many choices for me here. I think I know what this is. Lola always told us stories of encanto in the woods of Bantungon. I think that the only choice I have is to leave.

“I think I need to go.”

“Are you sure Pina? We should talk more, I don’t think we spend enough time together.”

“There are more errands that I have to do at home.”

“Are you trying to avoid me?”

The engkanto starts to get a look on her face and the hairs on my back stand on end. Her voice changes as well and I don’t think she’s concerned about tricking me anymore. I leave the laundry by the brook and run as fast as I can back home.

She doesn’t seem to be following me, which is a good sign. I look up and it’s almost sunset, I must not have paid attention to the time while with the engkanto.

“Ate, ate should I start with dinner now?”

I clutch my chest, but then I remember it’s around the time my sister comes home. My real sister. I breathe and smile. The ordeal is finally over.

“Oh Uping, you won’t believe what happened to me.”

“What’s wrong ate?”

“I was by the brook and I saw someone that looked exactly like you”

“I know.”

“….What?”

“It isn’t nice to leave without saying goodbye.”

=———————————————————————–=

Inspired by “The Encanto at Baguntod” in Philippine Folk Literature: The Legends. Eugenio. 2002.

Engkantada Illustration by Ysa Peñas
Instagram: https://www.instagram.com/theonechitect/

*Note this story is in Tagalog

“Ang daya” sabi ni Sasha habang umiiyak sa kagubatan. Tumingin siya sa litrato kasama ang sinisinta niya. “Dating mahal pala” sagot ni Sasha sa sarili. Hindi siya makapaniwala sa mga nangyari, kung paano nadurog ang puso niya na humantong sa kaniyang pagkakamanhid at pagdududa.

Ikatlo na ng madaling araw iyon at nag-aalala na ang pamilya ni Sasha, pero hindi niya ito pinansin. Nahihirapan siya sa kaniyang nararamdaman at hindi niya alam ang gagawin dito. Lahat ba ng sinabi niya ay isang kasinungalingan lamang? Wala bang katotohanan sa kanilang pagsasama? Natatakot ba si Sasha harapin ang katotohanan na hindi siya minahal kailanman ng kaniyang kasintahan?

Ayaw niya nang isipin ang hirap. Gusto na lang ni Sasha humukay ng puntod at malibing ng buhay, dahil wala ng natitira para sa kaniya sa mundo. Mas pipiliin niya na lang na tapusin ang lahat ng sakit.

Hindi napansin ni Sasha na kumakapal ang hamog sa tabi niya. Sa sobrang kapal nito, marahil hindi niya na nakikita ang kagubatan sa paligid. Nagbabago ang anyo ng hamog habang siya ay umiiyak, hanggang sa naghugis babae ito at sinamahan siya sa kaniyang lungkot.

“Hindi siya karapat-dapat iyakan.” Napatingala si Sasha at nakita niya ang isang mahiwagang babaeng nagtataglay ng kagandahan. Mamamangha ang isang pangkaraniwang tao sa kababalaghang iyon pero hindi si Sasha at sumagot siya rito. “Lumayo ka nga sa akin. Hindi mo alam kung ano ang pinagsasabi mo.”
“Sa tingin ko mas marami akong alam kumpara sa iyo.” Nagparamdam ng kabaitan ang mahiwagang babae, nag-abot ito ng panyo at sinabi, “Heto, punasan mo ang iyong luha.”

“Paano mo naman nasabi” sagot ni Sasha habang kinukuha niya ang panyo ng babae. Hindi niya alam kung sino o ano ang kaniyang kaharap. Baka isa itong multo o guni-guni, pero hindi niya na ito inalintala. Dahil kung sakaling papatayin siya nito, papabayaan niya lang ang babae para matapos na ang kaniyang paghihirap. Wala na siyang pakialam dito.

“Napagdaanan ko kasi iyan” sagot ng babae habang nakatingin sa kaniya, kahit na nagmumukhang nakatingin ang babae sa kalooban ni Sasha. Nagpatuloy ang babae, “Minamahal ng aking sinisinta ang kapatid kong babae.”

“Sa akin naman yung matalik kong kaibigan” sabi ni Sasha. Hindi niya pa rin alam kung sino ang kaniyang kinakausap pero nararamdaman niyang mabait ito. “Gagaan naman ba ang pasanin ko?” Hindi na alam ni Sasha kung ano pa gusto niyang itanong, pero isa lang ang ninanais niya at iyon ay ang makipag-usap.
“Hindi” tuwid na isinagot ng babae at nalungkot ulit si Sasha . “Pero kailangan pa ring ipagpatuloy ang buhay” sabi ng babae.

“Paano ako magpapatuloy habang dala-dala itong sakit?” Tanong ni Sasha habang mahigpit ang kapit sa panyo.

“Dahil hindi pa ito ang katapusan.” Sagot ng babae at ngayon hinawakan niya ang mga kamay ni Sasha. Nakikita niya na busilak ang kalooban ng babae at nagpatuloy ulit ito, “Hindi pa tapos ang lahat dahil nagsisimula pa lang ang iyong kuwento at ikaw mismo ang magsusulat kung paano ito magwawakas.”

Pagktapos niya itong sabihin, biglang naglaho ang babae at mag-isa ulit si Sasha sa kagubatan.

=———=———————————=

English Version

“It’s not fair,” Sasha’s sobs echoed through the forest. She looked straight into the picture of her and her love. Ex-love, she corrected herself. She couldn’t believe what had happened, how her hear broke into a million little shards and how she didn’t think she could put them back together again.

It was 3am, she knew that her family would be worried about her, but she didn’t care. Her pain wasthe only real thing in her life now and she didn’t know how to deal with it. Was everything he said a lie? Was all the time they spent together a fantasy? Was she just afraid to face the truth that he was never in love with her?

She couldn’t, didn’t want to think about any of this. She just wanted to crawl into a hole and die. There wasn’t anything left for her. Not in this world anyway. She thought it would be best for everyone if she just ended it all.

Sasha didn’t notice the fog build up next to her. She probably didn’t even realize she was in the forest anymore. The dew and the mist were changing next to her, in between her tears. The softly formed into a woman’s form, all while she was seeking comfort in the pain she held close to her.

“He isn’t worth it you know.” Sasha looked up from her hands and she saw a beautiful woman, almost formed out of the mist of the forest. Most people would marvel at this supernatural wonder, but Sasha just held a hint of bitterness in her voice as she said, “Leave me alone. You don’t know what you’re talking about.”

“I think I know more than you know.” The apparition brought out a piece of cloth, “Here, this should dry your tears.”

“How would you know?” Sasha took the cloth anyway. She didn’t know who—or what this was. Maybe a ghost, maybe a hallucination, but she didn’t care. Even if this thing came to kill her, it would be a welcome relief from what she was feeling. She couldn’t find the will to care anymore.

“I’ve been there,” the woman was now looking at her, though it seemed to Sasha that she was looking through her. “The love of my life fell in love with my sister.”

“Mine left me for my best friend.” Sasha didn’t know who this was, but now she sensed a kindred spirit. “Does it get any easier?” She didn’t know what to ask, but she knew that she wanted to keep talking.

“No.” The spirit was firm in her voice, Sasha felt a piece of her heart break again. “But you keep going anyway.”

“How can you when it hurts so much?” Sasha gripped the cloth in her hands and felt the tears start to come again.

“Because it’s never the end.” The woman held her hands this time and Sasha could see the sincerity in her eyes. “There’s always another ending, even if you have to write it yourself.”

With that, the woman vanished and Sasha was left alone again.

=————————————————–=

*Tagalog is an Austronesian language spoken as a first language by a quarter of the population of the Philippines and as a second language by the majority. Its standardized form, officially named Filipino, is the national language of the Philippines, and is one of two official languages alongside English.

Written by Karl Gaverza
Translation by Emman Bernardino
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Emman Bernardino

Mariang Binokong Illustration by Nadine Cabe
Tumblr: http://nadinecabe.tumblr.com/

*Note this story is in Cebuano/Bisaya

Gwapa kaayo siya.

Nilingkod si Sisoy sa kalasangan ug nagpuyo sa iyang mga sayop. Kahibaw siya nga kinahanglan niya ihusto ang iyang mga sayop.

Nakahinumdom si Sisoy sa unang beses na nakit-an niya siya, kauban niya sa pagligo ang duha ka laing mga babaye. Ang ilang mga pako ug mga sinina kay anaa sa mga bato sa daplin. Dili nakatabang si Sisoy sa pagkuha sa usa ka pares ng nindot na mga pako. Mao kadto and iyang unang sayop.

Naghuna-huna pagbalik si Sisoy sa mga luha nga nahulog sa iyang maaghop nga nawong, giunsa niya pagsultihan si Sisoy nga dili siya makabalik tungod kay dili niya makit-an ang iyang mga pako. Gihangyo siya ni Sisoy nga mahimong iyang asawa. Nisugot siya kay wa na siya’y kapilian. Mao kadto ang ikaduhang sayop ni Sisoy.

Kinahanglan kay nakit-an din ng babaye ang iyang mga pako ug gibiyaan niya si Sisoy usa ka adlaw nang iya gipatug ang ilang anak. Gipangita ni Sisoy ang iyang asawa bisan asa hangtod sa nakaadto siya sa lasang. Iyang nahinumduman ang iyang mga sayop.

Pila pa ka oras, usa ka agila and milukop sa kaniyang atubangan. Kay wala na’y kapildihan, gihangyo niya ang agila na tabangan siyang pangitan-on ang iyang asawa. Gilupad siya ng agaila kadto sa kalangitan ug gi-da siya sa dakong balay.

Gisugat siya sa amahan sa iyang asawa sa pultahan. Gi-istorya ni Sisoy ang mga nahitabo ug gisulti na gusto niya maghinulsol sa mga sayop na nahimo niya sa iyang asawa. “Dili nimo maangkon ang imong gusto kon di nimo sundon ang akong tulo ka mga sugo,” niingon ang amahan.

Si Sisoy ay usa ka laki nga labis na nahigugma ug himuon niya bisan nano para makit-an ang iyang asawa pag-usab.

“Dad-a kaning tanang mga lugas sa mais didto sa laing balay sa usa lang ka adlaw,” mao ang unang sugo. Daw na-wa ang pagsalig ni Sisoy kay imposibleng mabalhin niya na usa ang kabundok ng mais.

Niduol kay Sisoy ang hari sa mga langgam ug gitabangan siyang ibalhin ang tanang mais. Nagpasalamat si Sisoy sa hari ug nagpadayon na sa sunod na buluhaton.

“Dad-a ang tanan nga bugas didto sa laing balay sa usa lang ka adlaw,” ang ikaduhang sugo kay sama ka lisud sa una, pero ara’y usa pang tig-amlig si Sisoy. Gitabangan siya sa hari ng mga ilaga sa pagtapos sa buhat sa usa ka adlaw.

“Putla ang tanan nga mga puno dinhi sa lasang sa usa lang ka adlaw,” lisud ang sugo kay gituyhad ang kalasangan kutob sa makit-an sa mata. Nagpangayo sang tabang si Sisoy sa hari ng ilahas nga mga baboy, nga gisugo ang tanan niyang tagasunod na putla ang puno gamit ang ilang mga ngipon.

Nisugot ang amahan sa iyang asawa na mukusog ang iyang anak kay Sisoy sa yuta.

Gitan-aw ng babaye si Sisoy na ara na’y pagbabago sa iyang mga mata. Dili niya malimtan ang iyang mga nabuhat, apan nakapagpasaylo siya.

Nakadayeg siya sa dedikasyon ng iyang bana mahimo lang na wasto ang tanan, usa ka butan nga iyang gihuna-huna nga pagkat-on sa ilang anak.

Ilang gikuha ang kamay sa usag usa ug nibalik sa yuta.

English Version

“She was so beautiful.”

Sisoy sat in the forest and dwelt on his mistakes. He knew that he had to make things right.

He remembered the first time he laid eyes on her, how she was taking a bath with two other lovely women. Their wings and dresses were on the stones by the wayside and Sisoy could not help but take a pair of wings because of their beauty. That was his first mistake.

He thought back to the tears that fell on her gentle face, how when she told Sisoy she could not go back because she couldn’t find her wings, Sisoy had asked her to be his wife. Having no other option, she said yes. That was his second.

She had found her wings eventually and left him, one day while putting their baby to sleep. He searched everywhere for his wife until he ended up in the forest, thinking back on the wrongs he had done.

Just then, an eagle swopped in front of him. With nothing to lose, he asked the eagle for help in finding his wife. The eagle flew him to the skies and set him off at a large house in the heavens.

The father of his wife met him at the door. Sisoy told him his story, how he wanted to repent for the wrong he had done to his wife. “You cannot have what you want unless you obey my three commands,” said the father.

SIsoy was a man in love and he would do anything to see his wife again.

“Bring all these grains of corn to another house in just one day.” Was the first command. Sisoy was at a loss, the mountain of corn was impossible to move by himself.

The king of ants came near him and helped him transport all the corn, Sisoy was grateful to the ant-king and set on to the next task.

“Bring all the rice to another house in just one day.” The second command was as difficult as the first, but Sisoy had a benefactor as well. The king of rats helped him finish the work in one day.

“Cut down all the trees in this forest in one day” The command was difficult, as the forest stretched as far as the eye could see. Sisoy asked the help of the king of wild pigs who called on all his followers to cut down the trees with their sharp teeth.

The father of his wife then agreed to have her return to earth with Sisoy.

The wife looked at him with new eyes. She could not forget what he had done to her, but she was able to forgive.

She was impressed by her husband’s dedication to make things right, something she thought their child could learn from.

They took each other hand in hand and then returned to earth.

*Note this story is in Cebuano

Naa’y usa ka lalake nga terible gyud ang iyang kaso sa pagtulog.

Dili sya makatulog kada gabi-i mau tong huwaton pa niya ang oras hangtud sa makatulog nalang siya.

Gisulayan na sa mga doktor nga hatagan sya ug tambal para makatulog sya ug tarong pero wala gyu’y epekto.

Hangtud sa naa’y gi-rekomenda ang iyang higala tungod sa iyahang problema.

Ana sa iyahang higala nga mangita sya ug usa ka butang ug didto lang mag-pokus.

Hinumdumon niya ang usa ka butang hangtod sa mu-kalma kadtong lawas niya ug mu-hinay ang iyahang paginhawa.
Wala na gyu’y ubang mahimo ang lalake mao nang gisulayan nalang niya.

Unang gabi-i, gikan sa iyahang bintana, gisuway niya’g tan-awon kadtong duha ka suga sa karsada.

Gi-tan-aw nya’g deretso, pokus sya kaayo ug sunod ka-adlaw, natingala nalang sya’g pagmata niya, nindot ang iyahang pagtulog.

Ika-upat na ka-adlaw nga sige nya ug himo adtong nindot nga paagi sa pagtulog kay maayo man ang nahitabo
Sa ikalima ka-adlaw, nakamatikod sya nga nawala-wala ang mga suga, murag naa’y nabuak pero nag-pokus pa gihapon siya ug ning padayon sa iyahang pagtulog.

Pagkabuntag, namintana siya para tan-awon ang problema sa mga suga.

Dili sya makaginhawa sa nakit-an niyang dagkong kuko sa ilalum sa iyahang bintana. Ana gabi-i pud naghabol siya hangtud sa iyahang ulo ug gisulayi’g pokus sa uban ka butang. Pero lisod kaayo to himuon.

Ning balik ang mga suga.

ug kusog ang sindi labaw pa sa tanan

English Version

There was once a boy who had a terrible case of insomnia.

Night after night he would stay awake, trying to pass the time until he could finally get to sleep. The doctors tried to give him different drugs so he could sleep better but they didn’t help.

Finally, his friend suggested another method to help him deal with his problem. She told him to find something to focus on, just one thing and to see it in his mind’s eye. To think about it until his body was calm and his breath was slow.

The boy didn’t have anything to lose so he tried it. The first night when he was in his room he decided to focus on two street lights he saw from his window. He looked right into them, focused as much as he could and to his surprise, the next day, he woke up after a good night’s rest.

For four nights the boy continued this new method and every time it worked. On the fifth night, he noticed that the lights were fading in and out, like something was broken, but he focused anyway and he managed to get some sleep.

The next morning he went to his window to see what was wrong with the lights. He almost couldn’t breathe when he saw the claw marks by his windowsill.

That night he put his blanket over his head and he tried to focus on something else. But that was a very difficult thing to do.

The lights were back.

And they were brighter than ever.

————————–————————–————————–—–

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term. The Komisyon ng Wikang Filipino, the official regulating body of Philippine languages, spells the name of the language as Sebwano.

Cebuano Translation by Jemer Allanic

Translation Copyright © Jemer Allanic

Story adapted from Kubot entry in Myth Museum. Medina. 2015. And a half-remembered Creepypasta

Kubot Illustration by Leandro Geniston from Aklat ng mga Anito
FB: That Guy With A Pen

Watercolor by Catherine Chiu
FB: Wildling Child
IG: https://www.instagram.com/wildlingchild/

*Note this story is in Tagalog

Hindi niya napansin ang nagdurugo niyang paa, o ang katotohanang muntik na siyang matutong sa init. Ang tanging naiisip niya ay ang binatang naglalakad sa tabi niya. Ito ang katuparan ng mga pangarap, masyadong literal. Hindi pa niya alam noon, na ang paglimot ay nakabalot sa kagandahan.

Nag-aalala ang mga magulang ni Kelita. Hindi ito katulad niya na biglaan na lang iiwan ang kanyang mga gawain bago mag-takipsilim. Naghanap sila sa Ogahong, sinubukang hanapin ang pinakamamahal na anak, hanggang sa may isang kapitbahay na nagsabi na nakita raw niya ito kasama ang isang matipunong binata.

Nasa may ilog na sila, isang kalmadong liko-likong daluyan ng tubig na nagpangiti sa kanya. Bigla na lamang ang suot na niya ay isang mahabang bestida, ngunit hindi niya naaalala ang pagpapalit. Nababalot ito sa pinakamagagandang perlas na nakita niya at ang kanyang kasama ay nakasuot ng napakagandang barong. Ito ang palagi niyang inaasam.

Ang mga magulang ni Kelita ay hinagilap ang kahit sinong maaaring tumulong at nagmadali patungong kagubatan. Hindi nila hahayaang makuha ng nilalang na iyon ang kanilang dalaga. Batid nilang ang kagandahan ng anak ay makahuhumaling ng mga hindi karapat-dapat na lalaki, hindi nila napagtanto na kailangan itong balaan tungkol sa isang espirito sa kagubatan.

Sumayaw siya sa malapad na kalsada, nakangiti palagi. Iyon ay parang isang pagmamadali na makuha ang lahat ng iyong mga hinahangad at hiniling niya na hindi na ito magwakas. Tumama ang paa niya sa isang bato at napasigaw ng “Hesus!”.

Saka natapos ang panaginip.

Namamaos na ang kanyang mga magulang sa kasisigaw. Ang ingay na iyon ang natatanging paraan upang mahanap sila ni Kelita, at ipinagdasal nila na hindi pa huli ang lahat. Ang bawat palo sa tambol at lata ay nagdadala ng piraso ng kanilang pag-asa, nakalipas na ang isang araw pero alam nilang pagbibigyan ang kanilang dasal. Kahit papaano, alam nila.

Hindi makapagsalita si Kelita, hindi kaagad. Nasa kagubatan siya, iyon ang alam niya, pero ang lahat ng iba ay malabo. Paano siya napunta dito? Nasaan na ang binata? Bakit hindi siya makapagsalita? Ang tanging nararamdaman niya ay ang malubhang sakit sa kanyang paa.

Sa wakas ay narinig na nila ito. Matapos ang ilang oras na paghahanap ay narinig nila ang boses ng anak at ito ang pinakamagandang tunog na narinig nila. Kinarga ng ama ang anak at natulog ito sa kanyang mga bisig.

Doon nalaman ni Kelita na siya ay minamahal.

She didn’t notice her bleeding feet, or the fact that she had almost been sunburned to a crisp. All she could think about was the young man walking beside her. He was what dreams were made of, all too literally. She didn’t know it then, that oblivion was wrapped in beauty.

Kelita’s mother and father were worried. It wasn’t like her to just abandon her chores right before sunset. They searched around Ogahong, trying to find their precious daughter, until one neighbor said he saw her with a handsome young man.

They were by the river now, a calm twisting waterway that made her smile. She was somehow wearing a long dress, but she didn’t remember changing. It was covered in the most beautiful pearls she had ever seen and her companion was wearing a very dapper barong. This was what she always wanted.

Kelita’s parents grabbed whoever could help and rushed to the forest. They would not let their girl be taken by that creature. They always knew her beauty would attract undesirable young men, they never realized they had to warn her against a spirit of the forest.

She danced along the wide road, smiling along the way. It was a rush to have all your desires come true and she wished it would never end. He foot struck a rock and she exclaimed “Jesus!”.

It was then that the dream was over.

Her parents’ voices were hoarse from shouting. The noise was the only way they could make Kelita find them, they prayed they weren’t too late. Each beating of the drums and cans took a little bit of their hope with them, it had already been a day but, they knew their prayers would be answered. Somehow they knew.

Kelita could not speak, not at first. She was in the forest, that much she knew, but everything else was a blur. How did she get here? Where was the handsome young man? Why wouldn’t her voice work? All she could feel was the pain from her feet crashing down upon her.

They finally heard it. After hours of searching they heard their daughter’s voice and it was the most beautiful sound they could think of. Her father picked her up and she fell asleep in her arms.

Kelita knew then that she was loved.

————————–————————–———————

*Tagalog is an Austronesian language spoken as a first language by a quarter of the population of the Philippines and as a second language by the majority. Its standardized form, officially named Filipino, is the national language of the Philippines, and is one of two official languages alongside English.

Written by Karl Gaverza
Tagalog translation by Catherine Britania
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Catherine Britania

Story adapted from “Kelita and Her Enchanted Lover.” from Negros Oriental and Siquijor Island Legends, Beliefs and Folkways. Aldecoa-Rodriguez. 2000.

Kelita’s Engkanto Illustration by Marc Magpantay
FB: Murcy Murc Art
Tumblr: Glassy-draws.tumblr.com