*Note this story is in Cebuano

Gitawag nila siyag “Ang Tawong Kidlat”.

Dili basta-bastang talan-awon. Siya, samtang gasiyagit-siyagit ngadto sa bagyo,

hapit mapapas sa kalibotan sa nasipyat nga paglabay sa kidlat.

And video sa maong panghitabo nag-viral pagka-ugma. Ug ganina lang gyong

buntag miabot na og milyon ka views.

Tanang tawo buot masayod sa Tawong Kidlat ug giunsa iyang panan-aw saiyang

sitwasyon.

Naswertehan ba? Mga pag-ampo nga natubag?

Bisan unsa pa gani na, kinahanglan nako ni mahibaw-an.

Giandam nako akong recorder ug notebook, ug migawas na sa akong sakyanan.

Labihan ka kusog sa hangin karong hapona. Ingon sa balita naa daw

katag-katag nga pag-ulan. Haom ra gyod para sa akong pagabuhaton karon, sa akong

pamati.

Akong mabatian ang vibration sa akong cellphone nga akong gibutang sa akong

bulsa. Mabasa sa mensahe ang mga pulong “DEADLINE 11PM URGENT”.

Nangitag patay ning akong editor. Gawas pa sa Tawong Kidlat, utangan pako

niyag usa ka piyesa mahitungod sa kahimtang sa mga migrant worker sa nasod sa

Singapore.

Kon mahuman nako ang interview ubos sa usa ka oras, siguro ako ning

mahuman tanan bag-o ko maligsan sa deadline.

Nakapangagho na lang ko. Kon matambagan lang nako karon akong

kaugalingong niaging mga milabay nga oras, dili unta ko maing-ani karon.

Sa upat katuig nakong tinarbaho, ang akong ideyalismo sa pagka-peryodista

napapas na lang og iya. Gamay ang suholan, taas nga oras sa pagtrabaho, naa pa

gasamok-samok ang reyalidad sa politika sa opisina. Pero, sige na lang, at least

makabiyahe-biyahe ko panalagsa, diba? Mao na guro ning giingon nilang Stockholm

Syndrome.

Siguro, panahon na arong atong sutaon kon unsay makapaigting niining Tawong

Kidlat.

Giabrihan niya ang gate ug natingala kaayo ko. Gasuot kinig pamiste gikan sa

maayong sastre pakapinan pas dako niyang ngisi.

Akong gipabati kaniya akong kahimuot sa iyang nindot nga suot ug maikagon

kining mitubag nga una pa daw niya kining higayon nga mga interview mahitungod sa

bisan unsang hisgotanan.

Oh, nindot ni, hunahuna nako sa akong kaugalingon. Mao ning klaseha sa mga

interview diin grabe ang ilang pagpangandam aron mapabati sa kadaghanan ang

sugilanon sa ilang kinabuhi.

Ayaw kalimot sa deadline Pia, 11pm impunto. Dili na kinahanglan nga

magpataasay pa mog tingog sa imong editor.

Gigiya kos Tawong Kidlaw sa iyang sala ug tapad mi nga naglingkod tupad sa

usa ka karaang lamesang narra.

=———————————————————-=

“Hello, Mr. Severino, daghang salamat sa imong gigahin nga oras aron

makigstorya. Ako diay si Pia Robianes gikan sa The Chronicle. Okay ra ba sa imo kon

ato ning i-record ang maong interview?”

“Ngano god og dili, Pia. Bisan unsa nga imong kinahanglan. Kon wa ka

masayod, usa ko ka dakong fan sa imong mga sinulat. Kada adlaw ko gabasag The

Chronicle.”

Tsk. Gitawag ko niyas akong first name ug nasayod na kini sa akong mga sinulat.

Dili gyod ni maayo basta ingon ani.

“Sige. Mahimo mo bang mapaambit sa atong mga mambabasa kon unsa ang

nahitabo kanimo gikan sa imong kaugalingong pagtan-aw?”

“Nahitabo to tanan gabii sa usa ka Biyernes. Galingkod-lingkod ra ko sa sala

tong akong nabantayan akong iro nga si Sena nga dili gapanumbaling sa akong mga

tawa. Ako gyod siyang gipangita sa tibuok balay pero dili nako kini makita. Kusog kaayo

ang hangin adtong tungora ug grabe ang pagdalugdog pero bisan pa nianang tanan

ako gihapong nadunggan ang panagpaghot ni Sena gikan sa gawas sa balay. Dali-dali

kong migawas ug nagsiyagita sa iyang ngalan aron masuta kon diin kini. Mao na

kadtong tungora nga naigo kos dakong kidlat. Abi gyod nakog patay nako ato ba. Dali

kong misulod balik sa balay ug nagpaabot nga mawala ang bagyo. Nakuha sad kadto

sa CCTV ang tibuok panghitabo ug ako kining gi-post sa social media. Ug mao kadto,

nahitabo na dayon ang tanan. Ako ra gyod nagpuyo niining balay ug kon naigo ko adto,

wala gyoy makakita ni makadumdom nako ba.”

“Unsa diay nahitabo sa imong iro?”

“Wala na nako nakita si Sena human ato.”

“Pasensya kaayo.”

Irong nawala. Nindot nga anggulo sa maong storya.

“So, unsa imong maingon mahitungod sa mga kidlat nga hapit nakaigo kanimo?

Dili gyod to basta-bastang panghitabo, usa sa milyon katsansa nga kadto mahitabo.”

“Usa sa 3,222,000. Akong pagtan-aw”

Siyempre, iya kadto gisuta.

“Unsa imong gihunahuna nga wala gyod kay bisan unsang tatsa human sa

maong panghitabo?”

“Pamati nako nakatabang kini.” Naa siyay gibutang nga puti ug gamay nga

butang. “Mao ni akong agimat. Bisan kaniadto pa, dako na kaayo kinig tabang nako ug

gahatag sad kinig dakong swerte nako sa lain-laing mga butang.”

Tu-ara, mao na ni akong gihulat.

“Asa ka gikan ani?”

“Akong binuhat. Akoy nagbuhat ani.”

“Sa asa mani gama?”

“Bukog”

Adtong tungora usa ka lanog na pagdalugdog ang nakapaigting kanako sa akong

lingkoranan.

“Nindota god ani. Kanang, okay ra kon mogamit sako kadali sa inyong CR?”

“Of course, saka lang sa hagdanan ug naa anang unang pertahan sa tuong

bahin.”

“Salamat, salamat.”

=———————————————————————————–=

“Pamati nako naay dili mao.”

Dako kaayo ang iyang pinuy-anan. Dako kaayo nga kinahanglan kag katabang

nga maglimpyo. Wala nagkulang ang iyang balay sa nindot nga mga butang. Walay

abog sa bisan asang dapit.

Pero basin nadala rakas imong kaugalingong pagbati, Pia. Iya gyod

gipangandaman ang inyong interview, ug natural ra gyod nga manglimpyo siya sa iyang

kaugalinong balay.

Naa pa say laing istorya dinhi.

Dali nako gihuman akong akong angay humanon sa CR ug mibalik dayon ko sa

sala.

Wala ngadto ang Tawong Kidlat.

Miginhawa kog lalom ug nagfocus. Siguro nagkuha ra kadtong tubig.

Dali nakong gilabay ngadto nga hunahuna human wala pa kini nakabalik kapin

napulo na kaminuto.

Ug akong nabantayan nga gaandar pa man diay ang recorder.

Akong girewind ang record ngadto sa punto nga mibiya ko para mag-CR.

Mibungat lamang kinig pipila ka storya ug nagdala kinig kahadlok sa akong

kalawasan.

“Pagka-anyag nga baye. Mohaom gyod to ngadto sa uban.”

-==—————————————————————————–==

Ang iyang pagbati nga mabuhi ang nagtukmod kaniya aron manghipos ug

modagan na padulong sa iyang sakyanan, wala nay paglingi-lingi pa.

Pero kining maong pagbati mas mitimbang ug mikiling ngadto sa natural nga

pagkamsuktanon sa usa ka peryodista.

“Kinsa kaha ning ‘uban’”?

Ug ngano kaha buot sa Tawong Kidlat nga mahimo siyang kauban niining

ubana?

Nakahukom siyang tagsa-tagsaon ang mga kwarto niiing maong balay. Siguro

aduna siyay makitang interesante kon kugihan lang niya kinig tan-aw.

Pero dili sad siya ing-ana ka hangal. Basig nagpaabot lang diha sa kilid-kilid ang

Tawong Kidlat maong dapat mabinantayon kini.

Wala ra kaayoy nakitang interesante sa unang mga kwarto: mga librong

gipang-agub-ob ug usa ka bakanteng lawak-kan-anan.

Pero sa iyang pagpaniid sa usa ka lawak nga morag usa ka kusina, nakatimaho

kinig dili mao nga naggikan sa duol nga pertahan.

Milingiw siya sa iyang luyo aron masiguro nga wala ang Tawong Kidlaw. Ug

mipadayon kinig ukoy sa direksyon sa natimahoang pansot.

Hapit siya nakasuka sa iyang nakita.

Mga patayng lawas nga nakaday-a nga anaa sa nagkalain-laing estado sa

pagkadugta. Tanan mga babaye.

Gikuha niya ang iyang phone ug gisugdan ang pagkuhag mga litrato.

Maayo na lang nga adunay igong signal aron maupload kini.

Sa usa ka suok, aduna siyay nakitang gamay nga lamesa.

Pia, ayaw paghinangal. Pahawa na diha ug panawag og pulis. Igo na ang

ebidensya nga imong nakuha, Pia. Mamatay ka gayod diri Pia kon dili pa ka mohawa.

Wala niya gisubay ang iyang hunahuna ug mipadayon og ukoy padulong sa

maong lamesa.

Napuno kinig mga himan ug usa ka puti ug gahi nga butang.

Sa igong pagpanukit, iyang naamgo nga aduna kini gikubi-kubi sa mga bukog.

Ang agimat, hunahuna niya.

Aduna nakay igong ebidensya. Dagan. Pahawa na.

Nakadumdom siya nga adunay pertahan padungong sa gawas duol sa kusina.

Makagawas pa unta siya kon midagan na siya duha ka minuto kaniadto.

=——————————————————=

”So, nakita na nimo akong koleksyon.” Milukop ang kamot sa Tawong Kidlat sa

iyang liog. “Kabalo ka, taod-taod na sad tika ginabantayan. ‘Ang darling sa The

Chronicle’. Kabalo ko nga kinahanglan aduna koy buhaton aron makuha imong

atensyon. Kon kabalo lang ka kon unsa akong gisakripisyo ug kinsa akong

nangapasuko. Pero ang importante ni-a na ka. Dili nako makahulat nga idungag imong

maanyag nga mga bukog.”

Dili kini niya unang higayon nga mabutang siya niining maong posisyon ug

nakapasalamat siyag ahat sa mga mandatory self-defense classes para sa iyang

pag-ikyas.

Dili na gyod siya magreklamo sa iyang klase sa Krav Maga sunod.

Dili na sad mabangbang ang kakusog sa dalugdog, ang hangin ug ulan

nakapabuta sa panan-aw ni Pia.

Unsa nako ning yati nga makasulod sa sakyanan, hunahuna niya.

“Balik nganhi!”

Napandol si Pia ug mihasmag kaniya ang Tawong Kidlat.

Sa ilang panagsukliayg kusog, iyang nabantayan nga gasuot sa agimat ang

Tawong Kidlat.

Mihunghong kaniya ang pagbating pagkaperyodista nga kadto usa ka

importanteng butang aron siya makalingkawas sa kasamtangang sitwasyon.

Gilabni niini ang agimat gikan sa liog sa Tawong Kidlat ug mikamang palayo niini.

Misiyaok ang Tawong Kidlat ug nabuta si Pia sa paghagsa sa dakong kidlat nga

miigo sa iyang dumadakop.

Pagbalik sa iyang panimuot, nakaatubang kaniya ang usa ka dako ug puti nga iro

nga nagpiti-piti sa kuryente. Miyango kini sa iyang ulo ug kalit nga nawala.

=——————————————————–=

Nahiabot ang kapulisan human sa usa ka oras. Nakita nila ang daghang mga

patayng lawas nga nagkatag sulod sa balay.

Sumala nila pangkuhaon sa Tawong Kidlat ang mga babayeng pamati niya nga

wala nay mangita kanila isip katabang. Para kon mahuman na siyag gamit kanila,

himuon kini niya parte sa iyang koleksyon.

Gitawagan nako akong editor ug ako siyang gipahibalo sa nahitabo. Kadto ang

kinaunhang higayon sulod sa tulo ka tuig nga ako siyang nakitang malipayon. Ug

nahuwasan sad daw ang iyang kaguol human nakabalita nga okay na kini.

Mihangad ko ngadto langit ug nakapahunahuna ko kon unsa tong nahitabo

ganina. Unsa man tong iro-a to?

Pero ako ra tong gahinag oras aron sutaon kadto.

Samtang gitan-aw nako ang napaig nga lawas sa tawong buot mohunos sa

akong kinabuhi, pamati nako, human niining tanan, gipanindigan gyod sa Tawong Kidlat

ang iyang ngalan.

=——————————–=

English Version

They called him ‘The lightning man’.

It was a great spectacle. He, shouting out against the typhoon, missing being hit by two bolts of lighting by literal inches.

The video went viral overnight and as of this morning had reached a million views.

Everyone wanted to know about the Lightning man and how he saw his situation.

Was it blind luck? A prayer answered?

Whatever it was I was going to find out.

I readied my recorder and notebook and stepped out of the car.

The winds were strong this afternoon. The forecast called for scattered thunderstorms. Appropriate for the setting I suppose.

I can feel the phone buzz in my pocket. The message read “DEADLINE 11PM URGENT”

My editor was out for blood. Apart from the lightning man I still owed her a piece on migrant worker’s conditions in Singapore.

If I finish the interview in an hour or less, I should be able to get everything done by the deadline.

I let out a sigh. If only past me could see what I’ve become.

After four years on the job the idealism of journalism wore itself out. Mediocre pay, long hours and office politics were my reality. But hey, at least I get to travel sometimes? That’s probably the Stockholm Syndrome talking.

Well it’s time to see what makes the lightning man tick.

He opens the gate and I’m surprised. He’s wearing a well-tailored suit and a large grin.

I compliment him on his clothes and he earnestly replies that it’s the first time he’s ever been interviewed about anything.

Oh great, I think. It’s going to be one of those interviews. When they prepare themselves this much you just know they’re dying to tell their life story.

Remember the deadline Pia, 11PM sharp. You don’t need another shouting match with your editor.

The lightning man leads me to his living room and we sit beside each other by an antique narra table.

=———————————————————-=

“Hello Mr. Severino, thank you so much for taking the time to talk with me. My name is Pia Robianes of the Chronicle. Would you mind if I record this interview?”

“Of course not Pia. Whatever you need. I’m a big fan of your work. I read the Chronicle all the time.”

Ugh he’s using my first name and he’s seen what I do. That’s never a good sign.

“Alright, can you tell our readers about the incident from your point of view?”

“It all happened on a Friday night. I was sitting right here in the sala when I noticed that my dog Sena wasn’t responding to my calls. I looked for her all over the house but I couldn’t find her. The winds were strong and there was thunder everywhere but through it all I managed to hear Sena’s bark coming from the outside. I rushed out immediately and screamed out her name to see where she was. That was when the lightning hit. I swear I thought I was dead in that moment. I rushed back into the house and waited out the storm. The CCTV was able to capture what happened and I posted it on social media and well, you know the rest. It’s a good thing they missed me. I live alone and no one would have ever found me if I got hit.”

“What happened to your dog?”

“I wasn’t able to find Sena after that.”

“I’m so sorry to hear that.”

A lost dog. An interesting angle for the story.

“So what do you think about both bolts of lightning missing you? That must have been a one in a million chance of that happening.”

“1 in 3,222,000. I checked.”

Of course he did.
“With those chances how do you think you left without any injury?”

“I think this helped me.” He let down a small, white object. “This is my agimat. It’s always been useful to me and has given me great luck in many things.”

Finally, something interesting.

“How did you get it?”

“I made it myself.”

“What is it made out of?”

“Bone.”

At that moment a loud rumble of thunder jolted me out of my seat.

“Very interesting Mr. Severino. Would you mind if I went to the bathroom?”

“Of course it’s up the stairs and the first door to your right.”

“Thank you.”

=———————————————————————————–=

Something’s off. I can feel it in my gut.

The house was huge. Big enough that you would need help cleaning it. But everything was pristine. No traces of dust anywhere.

Maybe you’re just being paranoid Pia. He dressed up for the interview, it stands to reason that he’d clean up the house as well.

There’s another story here though.

I finish my business in the bathroom and head back to the living room.

The lightning man isn’t there.

I take a breath and refocus. Maybe he’s just getting us some water.

Ten minutes pass and I throw that thought out.

Then I realize the recorder was still on.

I rewind it to the point just after I had left for the bathroom.

He only says one sentence and it brings chills to my spine.

“Such a beauty. She will go great with the rest.”

-==—————————————————————————–==

Self-preservation told her to grab her things, run out to the car and never look back.

But self-preservation lost out to journalistic curiosity.

Who were “the rest”?

And why would the lightning man want her to be a part of them?

She decided to check the house room by room. She was bound to find something if she looked hard enough.

But she wasn’t stupid. The lightning man may be around any corner and she had to be careful.

The first few rooms were of little interest, just moldy old books and an empty dining room.

As she crept by what looked to be the kitchen a fetid smell assaulted her senses, coming from a nearby door.

She looked behind her to make sure the lightning man wasn’t there and headed to the source of the odor.

What she saw nearly made her vomit.

Bodies were piled up, in varying states of decomposition. All of them women.

She took out her phone and began to take pictures.

At least there’s enough signal to get this uploaded.

In the corner she could see a small table.

Pia don’t be stupid. Pia run away and get the police. You have enough evidence. Pia you WILL die if you stay here.

She ignored her internal monologue and skulked to the table.

It was filled with tools and solid white material.

Upon closer inspection she realized the lightning man was working with bones.

The agimat, she thought.

You have enough evidence. Run. Run now.

She remembered that there was a door to the outside by the kitchen.

She might have made it if she ran two minutes sooner.

=——————————————————=

“So you’ve seen my collection.” The lighting man’s hands coiled around her neck. “You know, I’ve been watching you for a long time now. ‘The darling of the Chronicle’. I knew I had to do something drastic to get your attention. You don’t know what I sacrificed and what I angered. But you’re here. I can’t wait to add your beautiful bones.”

It wasn’t the first time she was in this position and she thanked the mandatory self-defense classes for her escape.

She’d never complain about Krav Maga again.

The thunderstorm was in full force now, wind and rain were obscuring Pia’s vision.

How the hell do I get to the car, she thought.

“Get back here!”

Pia hit the ground as the lightning man tackled her.

In the struggle she realized that the lightning man was wearing the agimat.

Journalistic intuition told her that that was significant and that it might be her only way out.

She ripped the agimat from the lightning man’s neck and crawled away from him.

The lightning man screamed and Pia was blinded by the crash of lightning directly hitting her would be captor.

As she regained her senses she faced a large, white dog, crackling with electricity. It nodded its head and vanished in an instant.

=——————————————————–=

The police managed to get there within the hour. They found more bodies littered inside the house.

They think that the lightning man hired girls that no one would miss as maids. When he was done with them, they’d join the rest of his collection.

I called my editor and let her know what happened. It was the first time in 3 years that I’ve heard her happy. And she seems relieved I survived.

I look towards the sky and wonder what happened. What the hell was that dog?

But I’ll have time to find that out.

As I look at the charred corpse of the man that tried to murder me, I think, in the end, the lightning man lived up to his name.

=—————–=

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term.

Written by Karl Gaverza
Cebuano Translation by Gil Nambatac
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Gil Nambatac

Inspired by the Kimat description in Cole, Fay-Cooper. (1922). “The Tinguian.” FMNH-AS, Vol. 14, no. 2, p 295

Kimat Illustration by CJ Reynaldo

IG: @caldatelier

*Note this story is in Bantayanon

Ang mga puya, naghinagawhaway samtang nag-istoryahay bahin sa bakunawa.

Gikalisangan nila ang pagsawp sa adlaw, kay amo ini ang takna nga mogawas sya para maghampang.

Ang tanan puya, mobiya kag mosyud ig-abot sang gab-i, kag dili na mobalik pa.

Pero nanu man ining makalisang nga dragon sa kalangitan? Nanu ang iya matoud nga istorya?

Sulti sang iban, sang una nga panahon, may pito ka buwan nga nagdan-ag sa kilumkilom. Sa usa sini nga mga gab-e, may grupo sa mga tawo ang way kukaluoy, mipatay sa utod nga babaye sang bakunawa-ang pawikan. Ang mga naghimo sini nga salaut, wa mobatyag nga sayup ang ila gihimo, kay sa ila pagtuo kung dili nila patyon ang utod nga babaye sang bakunawa nan ang ila isla malunupan,hangtod ini mapapas,  mosidsid sa kaladman sang dagat.

Ang bakunawa dili pa dragon sang hitsura sang una. Hinoun, usa ini ka gwapa kag makadani nga kataw o sirena. Pero sa iya nag-uros-uros nga kalagot nga gusto gayud makabawos, iya giutro ang iya hitsura, kag nahimo siya nga dragon.  Tagsa-tagsa niya nga gipawng ang mga suga sa kagabhion. Unom ka buwan ang nasyud sa iya tyan, pero, nauntat sya sa ikapito.

May mga huhungihong nga nagsiling nga usa ka nagmaskara nga dyosa ang nitardar sa gihimo sang Bakunawa.

Ang nagmaskara nga dyosa kag ang iyang mga sumusunod nagpalanug sang makabungoy nga kasaba nga miabot sa langit. Tungod sa kalanug kag kaalingogngog sini, sa kalit ang bakunawa nakabatyag sang kahadlok. Diin gikan ini nga tingog, ini natingaa.

Sa iya kalisang, ang bakunawa misawom balik sa dagat kag misway sa pag-utro sang iya hitsura, pero alaut lang kay ini dili na mahimo. Siya nagpabilin sa hitsura susama sa dragon, hangtod nga mautro ang iya kinaiya kag moundang na sya sa pagpangita sa buwan. Pero, wa ini mahitabo. Sa pinakauyokan  sa iya kasingkasing, ang bakunawa, nagpanikad gayud nga makabawos. Kag matag gab-e nga makit-an niya ang katapusan nga buwan, moabri ini sa iya higante nga tyan kag motilaw sa tam-is nga kadaugan. Ini padayon niya nga himoun hangtod nga ang mga tawo mismo makaamgo sa ila sayup nga gihimo.

Usa lang ini sa maanindot nga istorya sa higante nga dragon nga aton gitawag nga bakunawa.

Ara’y iban nga mahitungod sa gugma kag pagbiya, pero sa katapusan, nakasentro sa pagpanimawos.

Sang una nga panahon, ang bakunawa nahigugma sa tawhanon nga babaye sa usa sa mga tribu nga nawaa na sara nga anyo. Ang ila paghiusa, napuno sang kasakit, kay wa nauyonon sa mga sakop sa tribu ang ila relasyon. Ang Bakunawa kag ang babaye, sama sa normal nga managtrato, nigahin sang panahon nga magkaupod, sa sini, nilawum pa ang ila gugma sa matag-usa.

Hangtod nga ini nga balita, nahibaw-an sa lider sang tribu.

Ang iya tubag paspas kag makahadlok. Ang byay kag ang kinabuhi nga gipanday sang Bakunawa kag sang babaye nahimong abo. Misinggit ang bakunawa sa langit, nagping-it sa kasakit. Sa nanu nga paagi nga ang tawo nahimo man nga sama sini ka pintas?

Ang bakuna nahagit sa nahitabo, nibukal sa kalagot ang iya dugo kag siya nilupad pasingadto sa langit. Kaonon niya ang pito ka buwan isip bawos sa tanan nga nagpasakit sa ila. Ang una nga unom ka buwan gidali-dali niya, gituyo paglamoy. Pero naurong sya pag-abot sa ikapito nga buwan.

Iya nasugata ang dakung dios nga si Bathala.

Dili takus nga tupngan niya ang gahum sa dakong dios, pero sa gihapon sya nakig-away sa ngan sa panimawos. Sa katapusan, napildi ang Bakunawa, wa siya nilampus sa pagkaon sa ikapito nga buwan. Kag labaw sa tanan, isip silot, gihinginlan siya ni Bathala.

Sara, sa matag eklipse sang buwan ang Bakunawa makadumdum sa iya naagian kaupod ang babaye nga iya gihigugma kag ang kinabuhi nga saw-an unta nila nga duha. Sa matag-gutlo nga iya ini madumduman, sangko sa langit ang iya kaalingit kag ang kagustuhan nga makabawos, pero ara lat, nagtago sa iya kasingkasing ang usa ka pangandoy nga unta mobalik sa mga panahon nga ini malipayon pa.

Istorya ini sang Dyos sang Kamatayan kag sang Lyake nga Buwan.

Gikan sa tumoy sa taas nga bukid sang Sidapa, ang Dyos sang Kamatayon nagtan-aw sa kaanindot sa pito ka buwan. Ang kaanindot sini nga mga binuhat nakadani lat sa iban nga dyos. Ang Dyosa sa Syug modalit sang kanta sa mga Dyos, kag ang Dyos sa Kamatayon nakahibaw nga iya ini kinahanglan tupngan.

Ang Dyos sa Kamatayon nagpakilouy sa mga langgam kag kataw dya ang mga buwak kag aninipot. Misyon nila nga ipaabot ang mensahe sa Dyos sa Kamatayan ngadto sa mga buwan.

Hangtud nga may usay gayud nga nitubag.

Ang batan-on nga buwan nga lyake, interesado kung nanu ang ikadalit sang Dyos sang Kamatayon, nanaug gikan sa langit kag gisugat sya sa damu nga mga gasa  kag mga kanta. Dako ang kalipay sa Dyos sang Kamatayon nga ara gayud sang usa ka Buwan nga nitagad sa iya.

Pero, may nagpahipi nga hulga tungod sa usa ka Bakunawa nga napuyo sa kahiladman sa kadagatan. Ini nga bakunawa sama sa dyos, gamhanan kag kusgan. Nangandoy lat ini nga makaangkon sa Buwan para sa iya kaugalingon nga interes. Pagkanaug sa Batang-Buwan gikan sa langit, gikuha dayun ini nga higayon sang Bakunawa para agawon siya gikan sa Dyos sang Kamatayon. Mituyhakaw ini gikan sa iya gipuy-an ilawom sa dagat kag mikaligaw para lamyum ang Lyake nga Buwan.

Dili ini tugutan sang Dyos sang Kamatayon. Nilupad sya pasingadto sa langit kag gikawhat ang Buwan gikan sa naghuwat nga baba sang Bakunawa.

Pero di gayud magpalupig ang Bakunawa, bisan hangtud sara kay wa pa niya maangkon ang iya gihinamhinaman nga premyo. Sa katapusan, and Dyos sang Kamatayon kag ang Buwan niistar na lang sa igbaw sang bukid nga gitawang nga Madjaas.

Ini usa lang lat sa mga istorya nga gisugilon sa niagi nga katuigan, ang ila gigikanan dili na matugkad tungod sa pagdyagan sang panahon.

Pero aton dumduman:

Kung makakita ka sang Bakunawa nga nipalapit sa iya giapas nga premyo nga Buwan, Singgit! Paghimo sang way makatupong nga kasaba, pun-a ang kalangitan kag ang kagabhion sang sama sa dawdug nga kalanog nga saba kag singgana ang Bakunawa nga dili na gayud niya makuha pa ang iya gihamhinaman nga premyo.

Kay bisan pa man nanu nga panimawos ang iya himoun, dili gayud itugot sang tawo nga  maangkon sang Bakunawa ang katapusan nga Buwan.

=———————————=

English Version

The children speak in hushed tones when they talk of the dragon.

They fear the setting sun for it is then it comes out to play.
And all those children left behind after dark, well… They never return.

But what is the dragon in the night sky? What is its true story?

Some say that once, there were seven moons that lit the twilight. It was on one of these evenings that a group of humans slaughtered the dragon’s sister, the sea turtle. They did not feel at fault, for if they did not kill the dragon’s sister then their island would succumb to the watery depths.

The dragon was not a dragon then, instead it was a beautiful mermaid. For her revenge, she transformed into a dragon and one by one snuffed out the lights in the night. Six moons fell prey to its maw, but the dragon was stopped at the seventh.

Stories say that the masked goddess intervened. The masked goddess and her human followers caused a raucous sound which reached the heavens and it was then the dragon felt fear. Where had this sound come from, it wondered.

The dragon dived into the sea and tried to change its shape to her beautiful form, but alas, it was not to be. The dragon would remain a dragon until it would reach into its better nature and stop its quest for the moons. But that has not come to pass. With every inch of its being the dragon lusts for revenge and each night it sees the last moon in the sky it will open its gigantic maw and taste sweet victory. That is, until the humans do something about it.

That is but one tale of the great dragon. There is another of love and loss, but ultimately of vengeance.

The dragon once fell in love with a human woman of one of the tribes now lost to time. Their union was not without difficulty, as the people of the tribe did not approve of them. The dragon and the woman spent time together, falling deeper in love with each passing moment.
Until the head of the tribe found out.

His response was fast and brutal. The house and the life that the dragon and the woman had built would be reduced to ask. The dragon screamed in pain towards the sky. How could humans be this cruel?

The dragon responded in kind, his anger boiled over and he flew towards the sky. It would eat all the seven moons as vengeance upon all humans. The first six moons he swallowed with dire purpose, but the dragon was stopped when it reached the seventh moon.

In his way was the great god, Bathala.

The dragon could not hope to match the power of the great god, but it fought for its revenge. In the end the dragon did not succeed in eating the last moon and was banished by Bathala.

And in each eclipse of the moon the dragon remembers the life it once led, with the woman that it loved and the home that it built. Vengeance fills it, but there is also a deep longing to return to the times it had been happy.
And yet other stories abound.

There is the tale of the god of death and his husband.
From his mountain top Sidapa, the god of death admired from afar the beauty of the seven moons. The beauty of these lunar beings infatuated the other gods as well. The goddess of tides would sing to the bright gods and the god of death knew he had to match them.

The god of death pleaded with the birds and mermaids, with the flowers and the fireflies. Each would send word of the god of death’s message to the moons.

Until one responded.

The young boy-moon, Bulan, curious about what the god of death could offer, came down from the heavens and was met with a shower of gifts and songs. The god of death rejoiced that one of the moons had come down.
But there was the danger of the dragon. The dragon was a god of the deep and wanted to take the moons for itself. Once the boy-moon descended from the heavens the dragon saw its chance. It lifted itself up from its ocean dwelling and flew towards Bulan with the intent to devour the boy-moon.

The death god would not allow this and flew towards the boy-moon and snatched him from the dragon’s jaws.
The dragon would not have its prize, not then at least. And the death god and the boy-moon lived together at the top of the mountain Madjaas.

This is a tale told too often and is said to be fevered ramblings, their source lost to time.

These are but some of the stories of the dragon, and there are many more that are scattered throughout the islands.
But remember:

When you see the dragon close to its prize, scream. Make noise like there never was before, fill the night sky with man-made thunder and tell the dragon it will not get its prize.

For no matter what revenge it seeks, humanity will never surrender the final moon to the dragon.

————————–————————–———————–

*The Bantayanon language is the regional language of the Bantayan islands in the Philippines. It is a part of the Bisayan language family and is closely related to Waray and Hiligaynon. There are three dialects of Bantayanon, based in the three municipalities that comprise the island group: Binantayanun (in Bantayan), Linawisanun (in Madridejos), and Sinantapihanun (in Santa Fe), the most idiosyncratic of the three. There are also significant dialectal differences between the speech patterns of those that live in the town centers and those that live outside of the more rural areas of the islands.

Inspired by the different Bakunawa myths https://www.aswangproject.com/bakunawa/

Bakunawa Illustration by Felix Pabalinski
IG: @Elironpabalinas

*Note this story is in Cebuano

“Mama, suginli pa ra gud ko og istorya. Dili man gud ko katulog.”

“Sige ba, tara sa imung higdaanan, ‘nak.

Akoa na ba kang naingnan sa istorya sa mga anghel ni Sitti Maryam?”

“Wala pa, mama.”

“Sige, paminawʼg tarong.

Niadtong nag-inusara si Sitti Maryam sa kamingawan arun buhion ang pinakamaayong propeta nga si Nabiʼ Isa, wala siya gipasagdan sa Ginoo. Nagpadala ang Ginoo og 77 ka mga babayeng anghel arun bantayan ang bata, ug ang ilang lider kay si Tuwan Putliʼ. Gwapa siya nga anghel ug naay lapad nga mga pako. Siya ra pud ang natahasang makipag-istorya kay Sitti Maryam sa mga dapat nilang himuon.

Iyang giingan ang 70 ka mga anghel nga puwede na muhawa sa ikapito kaadlaw human maanak si Nabiʼ Isa, ug ang laing 6 ka mga anghel ang magpabilin hantod sa ika-44 kaadlaw bago sila mubalik sa langit. Maayo ug buotan kaayo si Tuwan Putliʼ ug permi niyang ginasiguro nga dili maunsa ang bata.

Sa kamingawan sa isla, kauban si Sitti Maryam ug ang mga anghel, nakulbaan sila ug nangalisang sa mga nagkalain-laing ihalas nga hayop sa mga kakahuyan ug kabatoan. Wala mahadlok ang mga anghel ug ilang giprotektahan pag-ayo ang inahan ug ang bata. Ilang gipanalipdan sila, ug gigiyahan arun malikay sa peligro.

Niabot ang ika-44 kaadlaw, nananghid na si Tuwan Putliʼ kang Sitti Maryam nga muhawa na sila. Bisan kabalo sila nga human na ilang misyon, apan masulob-on gihapun silang nibiya sa inahan ug sa bata. Nibalik sila saka sa langit pinaagi sa paglatay nila sa balangaw nga maoy giya nila.

Nabilin si Sitti Maryam ug ang iyang anak, ug nahibal-an niya nga naa pa g’yud diay dakong plano ang Ginoo para nila sa umalabot. Iyang gigakos iyang anak ug nakita niya sa iyang anak ang hayag nga kaugmaon. Nag-ampo siya sa hilom para sa 77 ka mga anghel, labaw na kay Tuwan Putliʼ, nga nagtabang niya sa panahon sa kalisdanan. Kabalo sʼya sulod sa iyang kasingkasing nga permi siyang ginalantaw sa mga anghel sa taas, ug giyahan sʼya hantod sa hantod.”

“Tulog na gamay nakong anghel. Naa pa tay taas nga adlaw ugma, puhon.”

=————————————-

“Mama, tell me a story. I can’t sleep.”

“Alright, let me take you to bed now, child.

Have I ever told you the story of Sitti Maryam’s* angels?”

“Not yet, mama.”

“Well listen closely,

When Sitti Maryam was left alone in the wilderness to raise the great prophet Nabi’ Isa, God did not leave her alone. He sent 77 female angels to help keep the child out of danger, and their leader was none other than Tuwan Putli’. She was a beautiful angel with great wings. She was also the only one who spoke to Sitti Maryam to tell what the angels would do.

She bade 70 angels to leave the seventh day after Nabi’ Isa was born and she and six other angels stayed for 44 more days before ascending into heaven. Tuwan Putli’ was kind and gentle, and would always seek to make sure the baby was unharmed.

The angels and Sitti Maryam were in the wilderness of the island and there were many dangers lurking around, from wild animals to the saytan living in the trees and rocks. The angels protected their charge with grace and light. They made him a cradle and guided the light towards them.

On the forty fourth day, Tuwan Putli’ told Sitti Maryam that the angels had to go. All seven angels gave a sad farewell to the baby and his mother, but they knew that their work was done. Each angel stepped onto a rainbow that guided them to heaven.

Sitti Maryam was left with her baby and also with the wisdom that God had a greater plan for her that was still to come.

She cradled her child in her arms and saw a future for them. She said a silent prayer to all the 77 angels that helped her through her darkest times and she said a special one for Tuwan Putli’. Sitti Maryam knew in her heart of hearts that the angels would be watching over her from that day on.”

“………………..”

“Sleep well my little angel. We have a long day ahead of us tomorrow.”

————————–————————–————————––

*Sitti Maryam and Nabi’ Isa are the Tausug names for Mama Mary and Jesus Christ

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term.

Written by Karl Gaverza
Cebuano Translation by Joshua Aldiano Espartero
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Joshua Aldiano Espartero

Inspired by “Sitti Maryam. Lady Mary.” in Voices from Sulu A Collection of Tausug Oral Traditions. Rixhon. 2010. and Aida Gaverza

Tuwan Putli’ Illustration by emirajuju
IG: https://www.instagram.com/emirajuju/

Watercolor by Catherine Chiu
FB: Wildling Child
IG: https://www.instagram.com/wildlingchild/