*Note this story is in Aklanon

Isaeangka mainubuson nga tawo si Gregorio. Ro anang pagtrabaho nga pagbueog hay owa guid it maskin alin nga pagreklamo. Ginatao nana ro anang makaya para sa anang mga unga ag asawa ag pirme nana kara nga ginaistorya ro anang mga kustomer, masayran ro andang mga kabuhi.  Makabueong sa anang baeatyagon da.

Isaeang ka adlaw, ginpangabay imaw it presidente ku andang banwa nga magpabueog sa ana nga buhok. Ginkasadya nanda ku mga amigo ni Gregorio sa raya nga trabaho, nga maging barbero ku isaeang ka mahaeaga nga tawo makahimo it mga himala para sa ana karang negosyo.

Owa eon ginapanumduma ni Gregorio nga isaea ra nga kadaeag-an. Kun makipaghinambaeanay ka sa maskin kanyo nga tawo sa banwa makabati ka it mahinay nga mga tono sa kun alin nga tawo ro presidente.

Nagasang-buean nga owa kabayad it buwis si Erlinda Cuntapay ag ro presidente hay nag-adto sa ana kara nga baeay it tungang gabie ag ‘ginbawi’ ro pila nga mga butang ‘para sa kaugalingon it banwa’ suno sa anang hinambae.

Samtang ro sambilog sa ana nga mga kabayo hay nagpundo sa tunga it daean tungod sa kagaoy, ginsugo it alkalde ro anang mga tinawo nga barilon da ag ro iba nga kabayo ro mabuoe ku maeumhing.

Ku pag-abot it tiempo it eleksyon, maskin si Gregorio hay bukon euwas sa sambilog sa mga pagduaw it presidente. May una pa kara nga gasgas sa anang butkon ag sambilog nga nabasag nga plorera nga kun isipon hay pahinumdom sa mga pamaagi nga himuon it presidente.

Nagginhawa it madaeom si Gregorio nga may pagpainu-ino nga basi raya lang ro ana kara nga katapusan ag nagsueod sa baeay it presidente.

Ro anang hakita hay nagpakibot kana.

Sa ueo ku presidente may daywa ka maeagko nga sungay, kaangay gid ku sungay it anwang. Nagpungko ro presidente sa anang pueongkuan ag naghueat kay Gregorio nga magpabueog sa ana kara nga buhok.

Nahadlok gid-a si Gregorio nga maghambae. Ginpatigayon na nga utdon ro palibot it mga sungay agud makaangkon it manami nga itsura.

Ro presidente hay nagtindog ag naghatao it pag-ugyon nga pagtango. Natinan-aw na kara ro itsura ni Gregorio sa saeaming ag naghambae lang:

“Itao ko ro mando nga bitayon ka kun may makasayod sa imo nga hakita makarang adlaw.”

Ginatago it kahadlok si Gregorio. Nag-eaong ra imaw nga mapanaw ag nagguwa sa baeay it presidente.

Si Gregorio hay bukon it isaeangka tsismoso, uwa ra imaw naila nga maghinambae it maskin alin parte sa iba nga tawo. Ugaling ro raya nga sikreto hay nagapabug-at sa abaga ku pigado nga eaki kun siin ra hay kinahang-ean nga mag-usoy it kahilwayan.

Nag-adto imaw sa taeamnan ag hakita na ro sangka malip-ot nga mga kabutungan. Nagbuoe it pala si Gregorio ag nagbuho sa idaeom it butong ag nagsueod imaw. Idto, sa sueod it buho hay nagsinggit imaw hasta sa ibabaw ku anang baga “Ro presidente hay may sungay! Ro presidente hay may sungay!”

Masadya nga ginpaguwa na ro anang paeas-anon sa kalibutan, gintabunan ni Gregorio ro buho ag nagpanaw pauli.

Owa ta imaw kara kasayod nga may mga tawo gali nga naga-agi sa kabutungan nga nakabati ku limog halin sa butong. Si Pedro Alejandre ro una nga nakabati kara ag siempre ginsugid nana sa ana karang kaibahan nga si Sonny Biazon, nga nagsugid kay Sofia Antonio, nga nagsugid kay Leona Hilario nga indi man makatago kara kay Carlo Idelfonso nga nagsugid sa anang mga igmanghod nga bayi nga sanday Conchita ag Ces.

Owa nagbuhay hay nasayran ta it bilog nga banwa ro parte sa nagahambae nga butong. Maskin ro mga konsehal nag-aeagto sa kagueangan agud mabatian ro nagasinggit it “May sungay ro presidente!”

Habatian ni Gregorio nga nagtieipon ro mga tawo sa baeay it presidente, tungod owa man imaw ra it eabot kara. Bumalik imaw ra sa ana nga mahipos nga kabuhi it sangka barbero.

Ro mga tawo hay dapat bastante eon sa presidente para sa bag-o nga mga eleksyon nga ginahimo hay owa eon ginatan-awa ro nagtaliwan nga presidente.

Nagakalipay ro banwa nga owa eon ro mapintas nga presidente ag Gregorio hay nakaginhawa man it manami.

Owa imaw kasayod nga tagnasayran ku mga pumueoyo it banwa ro may sungay nga presidente nga ginpatay ra taghakita nanda imaw, hay eaom abi nanda ro ana kara nga kaeainan hay nag-eapnaag sa anang bilog nga eawas.

Ro manugbueog hay nagakabuhi sa ana kara nga mga inadlaw nga may paghidait, nga owa gid kasayod sa anang naging papel sa pagkaduea ku sangka maeain nga tawo sa andang banwa.

=————————————–=

English Version

Gregorio was a humble man. He did his work as a barber without any complaints. He made enough to provide for his wife and children and he liked talking to his customers, getting to know their lives. It was therapeutic for him.

One day, the presidente of the town asked him to cut his hair. Gregorio’s friends congratulated him on this job, being the barber of such an important man would do wonders for his business.

Gregorio didn’t think that it was any sort of accomplishment. If you talked to any person in the town you would hear hushed tones of the kind of man the presidente was.

Erlinda Cuntapay failed to pay her taxes one month and the presidente showed up to her house in the middle of the night and ‘repossessed’ some of her belongings ‘for the benefit of the town’ as he said.

When one of his horses stopped in the middle of the street due to exhaustion, the mayor ordered his men to shoot it and to have the other horse pick up the slack.

When it came to election time, even Gregorio wasn’t safe from one of the presidente’s visits. There was still a bruise on his arm and a broken vase that served as reminders to the methods that the presidente would stoop to.

Gregorio took a breath he thought might be his last and entered the presidente’s house.

What he saw shocked him.

On the presidente’s head were two very large horns, very much like that of a carabao’s. The presidente sat down on his chair and waited for Gregorio to cut his hair.

Gregorio was too afraid to say anything. He managed to cut around the horns to have a presentable appearance.

The presidente stood up and gave an approving nod. He noticed Gregorio’s face in the mirror and simply stated:

“I will give the order for you to be hanged if anyone finds out about what you saw today.”

Fear enveloped Gregorio. He said his goodbyes and walked out from the presidente’s house.

Gregorio wasn’t a gossip, he didn’t like to talk about other people. But this secret weighed on the poor man’s shoulders so much that he had to find some sort of release.

He went to the field and saw a bamboo thicket. Gregorio took a shovel and made a hole under the bamboo and he went inside. There, in that hole he shouted at the top of his lungs “The presidente has horns! The presidente has horns!”

Satisfied that he unloaded his burden to the world, Gregorio filled up the hole and made his way home.

What he didn’t know was that there were people that passed by the bamboo and heard a voice through the thicket. Pedro Alejandre was the first to hear it and of course told his friend Sonny Biazon, who told Sofia Antonio, who told Leona Hilario who couldn’t keep it from Carlo Idelfonso who told his sisters Conchita and Ces.

Soon enough the whole town  knew about the talking bamboo. Even the councilmen went to the thicket to hear the shouts of “The presidente has horns!”

Gregorio heard that people were gathering at the house of the presidente, but he wanted nothing to do with that. He retreated to his quiet barber’s life.

The people must have had enough of the presidente for new elections were being done without sight of the previous presidente.

The town rejoiced that the cruel presidente was no more and Gregorio breathed a sigh of relief.

He did not know that when the townspeople discovered the horned presidente they killed him on sight, as they thought his wickedness had finally spread to his appearance.

The barber lived out his days in peace, never knowing his role in ridding the town of an evil man.

=————————-=

*Aklanon (Akeanon), also known as Bisaya/Binisaya nga Aklanon/Inaklanon or simply Aklan, is an Austronesian language of the Bisayan subgroup spoken by the Aklanon people in the province of Aklan on the island of Panay in the Philippines. Its unique feature among other Bisayan languages is the close-mid back unrounded vowel [ɤ] occurring as part of diphthongs and traditionally written with the letter ⟨Ee⟩ such as in the autonyms Akean and Akeanon. However, this phoneme is also present in other but geographically scattered and distant Philippine languages, namely Itbayat, Isneg, Manobo, Samal and Sagada.

Written by Karl Gaverza
Aklanon Translation by Cezar Ryan Navida Doromal
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Cezar Ryan Navida Doromal

Adapted from ‘The Presidente Who Had Horns’ in Philippine Folklore Stories. Cole. 1916. full text can be seen at http://www.sacred-texts.com/asia/pft/pft52.htm

The Horned Presidente Illustration by Armie Loraine Corpuz
Instagram: https://www.instagram.com/armieraine/

*Note this story is in Aklanon

Sa ibabaw it kaeangitan ag sa kaeawakan, ro mga bituon nagapamati it imo nga mga pangamuyo.

Nagapahibilin sanda bilang mga mahipos nga saksi sa pagsaysay it mga dating istorya, ugaling maskin sanda dapat hay magtindog sa kilid kun ro Makagagahom hay magpakita sa anang gamhanan.

Ro mga bituon hay owa it pakialam. Nagdaog sanda halin ku bata pa ro kalibutan ag ro sangkatawohan hay isaea eamang nga pagpamisok sa mata it Makagagahom.

Ro mga bituon hay nagapahibilin ag nagatiis lang sanda.

Nagaumpisa ro atong istorya sa isaeangka ginsabat nga pangamuyo.

Ro Naga hay ginagutuman. Owa ra nagpakita it kaeuoy sa mga tawo nga nagakabuhi sa teritoryo ngara. Halin sa anang mga kalimutaw ginapaeukpan na kara ro mga haligi it kaeayo, nga nagasunog it tanan nga ginaturing kara nga biktima. Ro hilo nga nagailig halin sa ana kara nga nuybing nagaeayo nga dila nagaeapnaag sa anang mga biktima nga owa it kaeuoy.

Tatlo lat’a nga kaeag ro nahabilin pagkatapos nga eamunon ku mangtas nga mga maeain, sambilog nga ina, sambilog nga ama, ag sambilog nga unga nga eaki.

Ag hara ro anda nga pangamuyo nga habatian ku mga bituon.

“Makagagahom nga euwasa kami halin sa rayang maeagko nga Naga, ikaw eamang ro may gahum sa pagpugong kara,” ro pakiteuoy it ama.

Ro anda nga pangamuyo hay ginsabat ugaling bukon ito ro Makagagahom.

Ro mga bituon nagapamantaw samtang ro maeagko nga Naga naga-uyog it ana nga ikog ag nagpadaea it makahaeadlok nga hangin paadto sa mag-asawa. Hakita nanda ro mga bukid nga nagakurog sa kahadlok sa kun ano nga gahum may una ro sapat. Indi na kara pagpabay-an nga ro mga tawo hay mabuhi, ro kapintas it Naga hay indi pagpabay-an da.

Ginalibutan ku kaakig ag dabdab ro pamilya, maskin do kalibutan hay matsa nagasinggit sa kasakit. Ro daean it Naga hay ginasunod ku kalisod ag pag-antos, ro mga nabali nga eawas it anang mga biktima nag-einapta sa aeagyan it mangtas hasta nga ro kaeagko nga mangtas hay nag-atubang sa ana kara nga ulihing biktima.

“Kun daya ro kabubut-on it Makaako hay pabay-an lang da,” ro ina hay nagahibi. Ginkupkupan na it hugot ro anang pamilya, ro habilin eamang nga kahilway sa anda nga pagkabutang.

Ro Naga hay nag-eumpat sa eangit ag ginbuksan ro anang maeagko nga puwak.

Ginpiyong it pamilya ro andang mga kalimutaw ag nagahueat sa indi malikawan, ugaling hay nabatian it Makaako ro andang mga pangamuyo ag ginpakita ro anang kabuot.

Nag-eumpat ro dragon, kaso owa na haabtan ro anang target. Nagsaka ra eabaw sa kaeangitan, nag-eampas sa mga gae-um ag sa ginaharian it mga bituon, ro daeagko nga mga kaeayo ag aso hay nagasunod sa ana nga likod.

Tag matsa indi eon makasaka ro Naga it mas mataas hay nagpundo imaw ra, nagabitay sa tunga it mga bituon ag ginapalibutan it anang kaeayo.

Ro pamilya hay nagpasaeamat sa Makagagahom sa ana nga kaeuoy, nga hasta sa ulihi hay dumdumon ro dayang adlaw nga sanda hay naeuwas halin sa mapintas nga sapat.

Ag paalin ro mga bituon?

Ginapabay-an lang nanda sa kabubut-on Makagagahom, nga ginbaton do bag-o nga lugar it Naga sa tunga it andang ginharian.

Ugaling maskin sanda nakasayod nga indi man ra magbuhay.

Tungod ro mga bituon makabati ku mga hutik it Naga. Ginahueat nanda ro katapusan it mga inadlaw kun ro dragon hay huypon paagto sa kalibutan ag eamunon ro tanan nga maeaot nga mga kaeag nga owa nagatuman sa Makagagahom.

Ag samtang ro mga bituon nagapahibilin nga matiyaga hasta nga ro kaeangitan hay maging anda it uman.

• Sa mito it Samal ro milky way hay nakikita bilang isaeangka maeagko nga nakakulong nga dragon.

=————————-=

English Version

Over the sky and in the firmament, the stars hear your prayers.

They stay as silent witnesses to the unfolding of history, but even they must stand aside when the Almighty displays His power.

The stars do not mind. They have prevailed since the world was young and humanity was but a glimmer in the Almighty’s eye.

The stars remain and they endure.

Our story begins with an answered prayer.

The naga was ravenous. It did not show mercy to the humans living in its territory. From its eyes shot pillars of flame, incinerating all those that it considered prey. The poison flowing from its nine forked tongue spread through its victims without pity.

There were only three souls left after the monster had devoured the wicked, a mother, a father and a son.

And it was their prayer that the stars overheard.

“Almighty deliver us from this great naga, only you have the power to stop it,” the father implored.

Their prayer was answered but not by the Almighty.

The stars watched as the great naga swung its tail and sent a terrible gale towards the couple. They saw the mountains shiver in fear at the beast’s power. It would not allow the humans to survive, the naga’s cruelty would not allow it.

Fury and flames surrounded the family, even the earth seemed to cry out in pain. In the naga’s path trailed misery and suffering, the broken bodies of its victims littered the monster’s passage until the great beast came face to face with its final prey.

“If this is the Almighty’s will then let it be so,” the mother sobbed. She held tight her family, the only comfort left in their plight.

The naga leapt into the sky and opened its titanic maw.

The family closed their eyes and waited for the inevitable, but the Almighty heard their pleas and showed his benevolence.

The dragon leapt, but it did not meet its target. It rose high into the heavens, past the clouds and into the realm of the stars, gigantic gouts of flame and smoke trailing in its wake.

When it seemed the naga could not go higher it stopped, suspended between the stars and surrounded by its blaze.

The family thanked the Almighty for His mercy, forever remembering the day they were saved from the savagery of the beast.

And what of the stars?

They surrendered to the will of the Almighty, accepting the naga’s new place betwixt their realm.

But even they know it will not last.

For the stars hear the naga’s whispers. They await the end of days when the dragon will sweep towards the earth and devour all those wicked souls that do not obey the Almighty.

And so the stars remain patiently until the heavens are theirs once again.

• In Samal myth the milky way is

=——————–=

*Aklanon (Akeanon), also known as Bisaya/Binisaya nga Aklanon/Inaklanon or simply Aklan, is an Austronesian language of the Bisayan subgroup spoken by the Aklanon people in the province of Aklan on the island of Panay in the Philippines. Its unique feature among other Bisayan languages is the close-mid back unrounded vowel [ɤ] occurring as part of diphthongs and traditionally written with the letter ⟨Ee⟩ such as in the autonyms Akean and Akeanon. However, this phoneme is also present in other but geographically scattered and distant Philippine languages, namely Itbayat, Isneg, Manobo, Samal and Sagada.

Written by Karl Gaverza
Aklanon Translation by Cezar Ryan Navida Doromal
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Cezar Ryan Navida Doromal

Adapted from ‘The Dragon’ in Sulu Studies 2. Rixhon ed. 1973.

The Imprisoned Naga Illustration by Julius Arboleda