*Note this story is in Cebuano

“Humana ta.” Akong gitutokan ang mga pulong sa akong selpun ug di ko kani makatu-ohan. Abi ko man og nagbinu-ang lang siya. Lima nami ka-tuig ug lisod tuohan nga iya lang sayangan tanan tungod kay nakakita siya og laing laki. Lisod sabtun nganu.

Ni-drive ko padulong sa ilahang balay. Taas ang oras padulong sa ila, naa siya sa Manila ug ako nag gikan pa sa Laguna, apan nabuhatan man namo ug pa-agi alang sa among relasyon, o basin akong pagtu-o lang. Sa akong pag biyahe wala ko’y laing gihuna-huna kun dili ang maong panghitabo, di-in ma ko nasayop. Ako ba’ng sala? Nagkalagyo naman mi sa mga ni-aging buwan, ang kalagyoon ug ang among mga trabaho mao’y mga hagit sa among relasyon.

Gihuna-huna ko ang mga butang nga akong isulti. Wala ko’y pake kung unsa man akong buhaton, ang ako lang mobalik siya kanako. Ka baynte naku gipislit ang doorbell arun makahibalo siya nga ana-a ako. Nag pung-ot ang iyang igsoon sa dihang iyang gi-ablihan ang pultahan. “Wala diri si Myra”, pulong niya. Ako siyang gihangyo nga sultihan ako kung asa ang iyang igsoon ug human sa usa ka oras iya na akong gi-ingnan nga ana-a si Myra sa usa ka dapit sa Manila bay. Sige na siya’yg  adto arun maghuna huna o mag unsa ba,” saysay sa iyang igsoon.

Nibiyahe ko padulong sa baybayun ug nakita ko siya nga nagsul-ob og puting bestida. Mao kana ang iyang gisul-ot sa among unang pagkita. Dili ko gayud makalimtan kung unsa siya ka-anyag atung panahona. Nigawas ako sa sakyanan ug mura man siya’g nakigstorya og laing taw. Kung mao man kana ang iyang laki hinaot lang nga andam siya mo sukol nsku. Nangumo ko sa akong mga kamot ug nagsurok ang akong dugo naglakaw padulong ka niya.

“Gihigugma taka” pulong pa niya ug diha natagak ang akong kasing-kasing. Dili ni puwede mahitabo. Dili karun, dili ing-ani ka paspas. Kinsa manang lakiha nga nahimo man niyang yanong tapuson ang 5 ka tuig alang kaniya? Wala ko’y laing nakita kun dili puwa.

Akong gilabni si Myra sa iyang bukton ug gitan-aw kung kinsa man ang iyang kastorya. Ngitngit apan kahibalo ko nga naa siya’y kastorya sa tubig. “Raf ayaw!” gisuwayan ko niya pagwakli “Kinahanglan kang mobiya!”

“Nganong nabuhat mo man kini, nato?” Nagsugod nag katagak ang akong mga luha sa mata ug dili gayud mo hunong. “Wala ba gayud ako’y bili diha nimo?”

Ug sa kalit, nakapamati ko’g basa sa akong li-og. Wala ako’y makita kung unsa kato, apan dili ako makaginhawa. Anaa’y nagtu-ok kanaku apan wala ko makahibalo kung unsay nahitabo. “Hunong, mapatay nimo siya!” siyagit ni Myra ug paminaw ko nisulay siya og tabang kanaku, apan puro itom lang ang akong makita.

Nakamata ko pagkabuntag daplin sa baybayun. Wala gihapon ko kabalo unsay nahitabo ug kung kinsa man to ang kastorya ni Myra kay nahanaw na. Nibiyahe ko pabalik sa ilang balay ug suma pa sa iyang mga igsoon wala pa nabalik si Myra sukad pag gabi-I ug hangtud karun wala gihapon ko’y kalibutan kung unsa may nahitabo. Nabalaka ko ug akong gisaysayan ang iyang mga igsoon. Kung kinsa man katong lalakiha, bayolente siya ug di ko ganahan mahiduoul siya ni Myra.

=—————————————————————–=

English Version

“We’re over.” I stared at the words on my phone screen and I couldn’t believe it. I thought she was joking. We’ve been together for 5 years and I refuse to believe she would throw everything away just because she met some random guy. It doesn’t make sense.

I drove to her house right away. The drive was a long one, she lived in Manila and I had to come from Laguna, but we managed to make it work, at least I thought we did. All through the drive I think about what happened, what I did wrong. Was this my fault? We have been getting more distant the past few months, the distance and our work lives haven’t been the most forgiving to our relationship.

I think about the things I’m going to say. I don’t care what I need to do, I just want her back. I ring the doorbell 20 times to make sure she knows I’m there. Her sister is visibly annoyed when she answers the door. “Myra’s not here,” she says. I beg her to tell me where she is and after an hour she finally lets me know that Myra is at a spot in Manila bay. “She’s been going there a lot to think or something,” her sister explains.

I drive by the bay and I see her in her white dress. It’s what she wore on our first date. I’ll never forget how beautiful she looked then. I get out of the car and it looks like she’s talking to someone. If it’s the other guy then I hope he’s prepared for a fight. I clench my fists and my blood boils as I walk to her.

“I love you,” I hear her voice and my heart drops. This can’t be happening. Not now, not this fast. Who the hell is this guy that he just makes her drop 5 years of being with someone? I don’t care anymore I just see red.

I grab Myra by the arm and try to see who she’s talking to. It’s still dark but I think she was talking to someone in the water. “Raf no!” she tries to shove me away “You have to leave!”

“How could you do this to me? To us?!” The tears start falling down my face and they don’t stop. “Is this how little I mean to you?”

Suddenly, I feel something wet around my neck. I can’t see what it is, but I can’t breathe. I’m being suffocated and I don’t know what’s happening. “Stop, you’ll kill him!” Myra shouts and I think she tried to help me, but all I see is black.

I wake up the next morning by the bay. I still don’t know what happened and Myra and whoever she talked to is gone. I drive back to her house and her sisters say she didn’t come home last night and I’m still clueless. I’m worried and I tell her sisters. Whoever this guy is he’s violent and I don’t want her to be around that.

=————————————————————-=

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term. The Komisyon ng Wikang Filipino, the official regulating body of Philippine languages, spells the name of the language as Sebwano.

Written by Karl Gaverza
Cebuano Translation by Esperanza Bonifacio
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Esperanza Bonifacio

Inspired by the Siyokoy Legends

Siyokoy (Tentacled) Illustration and Watercolor by Marc Magpantay

*Note this story is in Cebuano

Lumsan ka nila sa wala’y pagduha-duha. Ing-ana sila ka mangtas.

Gitakuban ni Marabi ang iyang mga dunggan arun di mabati ang yawyaw sa iyang apohan. Gihunahuna niya ang mga buwak ug kong unsa sila ka-anyag. Ang maong katahum dili makapasakit niya.

Gigunitan sa iyang apohan ang iya mga kamot ug gisultihan siyang maminaw. Sakto na siya sa pangidarun arun masubayan sa sugilanon kabahin sa sapa ug kinahanglan siya’ng maminaw gusto man niya o dili.

Wala’y gisulti si Marabi.

Ni-usab og subay ang iyang apohan sa sugilananon. Ang sapa sa Tanjay lugar kung asa ka makalulinghayaw apan ana-ay rason nganung wala’y gustong magdugay didto kung mo-abot na ang kangit-ngit.

Puno sa pagsupak nga nihangad si Marabi sa iyang apohan. Apan di masukod ang iyang ka-anyag.

Ayaw salig sa katahum. Anha ka niya danihun.

Mura’g na-insulto si Marabi sa pag-am-am kaniya nga mura’g bata. Di ako motu-o nimo.

Nasagmuyo ang nawng sa iyang apohan sa iyang gisulti. Nganung di man ka kasabot nga gibuhat ko kani arun mapanalipdan ka sa katalagman.

Ubos gayud og pagtan-aw ang iyang apohan kang Marabi. Siya nalang ang nahabilin sa iyang kinabuhi sa dihang mamatay ang iyang mga ginakanan. Nangandoy siyang unta ana-a pa’y laing taw sa iyang pamilya.

Gitamay niya siya.

Paminaw, ipasalig mo lang nako nga dili ka mo-adto sa sapa nga mag inusara?

Mao ra? Sige. Isa-ad ko kana.

Nibarog siya ug nilakaw.

Igo na lang gihilot sa iyang apohan ang kilid sa iyong ulo ug nagpanghupaw. Basi’g kining bata-a maoy rason sa kamatayun niya puhon.

Gisugat sa matahum nga talan-awun sa sapa si Marabi. Naa’y mga katawhan nga nag piknik daplin sa sapa.

Nanghupaw siya ug naghuwat sa kahapunon.

Naghuwat siya hangtud sa nanghipos og nanglakaw ang kina-awihang taw.

Naghuwat siya hangtud siya nag inusara.

Ug kong mao man.

Daplin sa sapa, sa repleksyon sa mga bitoon nakita niya siya.

Wala na gipangutana ni Marabi ang iyang pangalan, basin ug wala sad. Ang nahibaw-an lang niya kay siya ang pinakamaanyag nga babaye nga iyang nakit-an.

Niginhawa siya ug lawum ug nitikang og ginagmay padulong kaniya.

Gisinyasan siya sa babaye nga modu-ol. Kumusta matahum kong pinalangga, ginahisgutan ba ko nimo?

Namugnaw si Marabi. Nahibaw siya, siyempre makahibaw siya. Makahibalo ang mga sama niya kung istoryahan sila, mao na ang pulong sa iyang apohan.

Nipahiyom ang babaye. Wala na kana’y bili. Naningkamot sa pagsuway ang imong apohan di ba? Apan kahibalo ta kong unsa gayud ang imong gusto.

Nilakang siya padulong niya ug gihikap ang iyang panit.

Bugnaw ug basa kini apan sa paghikap niya mura kini’g susama sa pinakahumok nga seda nga adunay gamay nga kainit.

Gusto ni Marabi nga mabati kini hangtod sa hangtod.

Ali pinanga ko. Manayaw kita.

Milanog sa iyang utokan ang maong panghunahuna.

Hangtod sa hangtod.

Pahawa diha Idla!

Nikatawa ang batang babaye samtang nag balanse sa iyang kaugalingon sa mga kabatu-an sa sapa.Wala siya makasabot nganung di siya sugtan magduwa, kakapoy ba.

Di ko mosugot nga imo nangbuhaton! Balik nganhi!

Paminaw sa imong inahan.

Hapit madalin-as sa bato si Idla. Nitungha ang usa ka estranghero, usa ka tiguwang. Puwa ug naghubag ang iyang mga mata nga mura siya’g bag-oha’y nga naghilak.

Nganu mang maminaw siya sa mga dagko. Ang ila ra man kay di ko paduwa-on.

Ganahan siya’g kaayuhan alang ka niya .

Unsa-on man nimo pagkahibalo na.

Mao na ang akong gusto para niya.

Nahilom si Idla ug nagkasabot. Mao ni siya, ang apohan sa batang nawagtang.

Pasaylo-a ko, mo adto nako sa akong inahan.

Palihug lakaw. Ug hinudumi, peligroso ang sapa.

Timan-an ko na lolo.

Maayong naglaktaw ang batang babaye taliwala sa mga kabato-an sa sapa, nagpa-ingun sa iyang inahan.

Ug ang apohan nilantaw sa sapa, nag-gunit sa iyang sundang. Karung gabhi-ona humnon niya ang tanan.

Makalisang nga nilabay ang tanan.

Nahinunduman ni Marabi ang puwa nga kolor. Nakita niya ang iyang kaugalingon nga nag sayaw sayaw kauban ang usa ka maanyag nga babaye ilawm sa sapa ug ang palasyo nga ginama sa bulawan. Malipayun siya atung higayona.

Taod-taod, sa kahayag sa adlaw nitin-aw ang tanan. Nahinumduman niya katong naglingkod ug naghuwat siya sa iyang apohan sa ilang balay.

Nakita niya ang babaye sa iyang atubangan, nagsayaw sayaw sa di masuta nga kanta. Ang iyang kamot ana-a sa iyang hawak. Nagtuyok tuyok sila hangtud nga iyang nadungan siya.

Ang tingog sa iyang apohan.

Ni-adtong higayona, naputol ang lamat ug nibutho kong unsa gayud ang naa sa iyang palibot. Nagpabiling maanyag ang babaye apan mangtas siyang tan-aw ilawm sa kahayag sa mga bitoon. Nitag-as ang iyang mga kuko, niha-it ang iyang mga ngipon ug nangkalkag ang iyang buhok tungod sa tubig.

Nisyagit ang babye ug nitudlo padulong sa ibabaw. Sa kahayag sa buwan nakita ni Marabi ang sidlak sa tumoy sa sundang sa iyang apohan, naghapak hapak sa tubig porma’g kuros.

Wala’y laing nadungan si Marabi sa iyang apohon kun dili ang pagbalik balik og pagtawag sa iyang ngalan.

Uli na Marabi.

Balik na.

Sa kalit, iyang gidu-ot palayo ang babaye ug nilangoy padulong sa babaw. Nilantaw siya pagbalik sa kahadlok nga masundan sa babaye.

Apan wala siya maglihok nga sama siya gihiktan sa iyang gikahimutangan. Nakahibalo si Marabi nga binuhatan ni sa iyang apohan apan wala siya masayod og gi-unsa.

Nibutho siya ibabaw sa tubig ug nihangos og hangin.

Buhi ka. Salamat Hesus nga buhi ka.

Paspas ang iyang pag-ginhawa ug nisuway sa pagbarog.

Lolo, palihug, Naa ko sa ilawm sa sapa ug ana-ay babaye didto ug—

Kahibalo ko inday. Ug akong siguraduhon nga dili naka niya mapasakitan pagbalik.

Unsa imong pasabot?

Nidu-ol ang iyang apohan sa sapa ug ni layat.

Nisyagit si Marabi alang sa iyang apohan. Wala na siya’y laing gihandum pa kun dili ang iyang mga gakos.

Apan mao man kini ang kinabuhi.

Dili na mobalik pa ang iyang apohan. Dili sama niya.

Ug sa ubos sa kainit sa adlaw nihilak siya, nangandoy nga unta naminaw siya sa iyang mga sugilanon.

=————————————————–=

English Version

They’ll drown you without a second thought. That’s just the kind of monsters that they are.

Marabi brought her hands to her ears and shuts out the noise from her lolo. She thinks about flowers and how beautiful they are. Something that beautiful could never hurt her.

Her lolo grabs her hands and tells her to listen. She is old enough now to be told the story of the river and he will make her listen whether she wants to or not.

Marabi says nothing.

Her lolo tries again. The Tanjay river might seem like a place to have your fun, but there is a reason no one wants to be left alone in the darkness.

Marabi looks up defiantly at her lolo. But she’s so beautiful.
You mustn’t trust beauty. That’s how she lures you in.
Marabi looks insulted, as if she’s being talked down to because she’s a child. I don’t believe you.

In an instant her lolo’s face is twisted with annoyance. Why can’t you understand that I’m doing this to protect you?
It’s just like her lolo to condescend to Marabi. After her parents died he was all she had left. She wished she had more.
She despises him.

Look, just promise me you won’t go to the river alone?

Is that it? Fine. I promise.

She gets up and leaves.

Her lolo rubs his temples and sighs. Someday that girl will be the death of him.

The winding river greets Marabi with quiet charm. Today there were people out having picnics by the riverside.

She sighed and waited until the sun travelled across the sky.
She waited until the last few people packed up their things and left.

She waited until she was alone.

Or was she?

By the river bank, reflected in the starlight was her.
Marabi never asked what her name was, maybe she didn’t have one. All Marabi knew was that she was the most beautiful woman she had ever seen.

She gasped and took a few steps forward.

The woman beckoned Marabi to come closer. Hello there my pretty pet, have you been talking about me?

Marabi felt a lump in her throat. She knew, of course she knew. Her kind would know if they were being talked about, that’s what her lolo told her.

The woman smiled. It’s no matter. Your lolo tries as hard as he can doesn’t he? But we both know where your heart lies.
Marabi took a few steps forward and touched the woman’s skin.

It should have felt cold and damp from the river, but at her touch it was like the smoothest silk with a hint of warmth.
Marabi wished she could feel it forever.

Come now my pet. Let us dance.

The thought echoed in Marabi’s head.

Forever.

Idla! Get away from there.

The young girl laughs as she balances on the river rocks, being extra careful not to fall in. She doesn’t understand why the adults won’t let her play, and such is life.

I won’t have you doing that! Now get back here!

You should listen to your mother.

Idla almost slips off the rock. A stranger appears, an old man. His eyes are red and puffy, as if he had been crying recently.
Why should I listen to the grownups? All they do is tell me not to play.

She only wants what’s best for you.

How do you know that?

It’s what I wanted for her.

In that moment a quiet understanding fell over Idla. This was him, the lolo of the girl that went missing.

I’m sorry, I’ll go to my mother.

Please do. And remember, this river is dangerous.
I will lolo.

The girl gracefully skips among the river rocks, bounding towards her mother.

And the lolo stares at the river, holding his bolo. Tonight it would have to be enough.

It passes in a daze.

Marabi remembers the color red. She sees herself dancing with the beautiful woman in the bottom of the river, in a palace made of gold. She was happy then.

It is only later, in the harsh light of day that things come into focus. Sitting at home waiting for her lolo the recollections come flooding back.

She sees the woman in front of her, dancing to an unknown song. He hands are on Marabi’s waist. They spin around until she hears him.

Her lolo’s voice.

In that moment the spell is broken and she sees things for the way they are. The woman’s beauty remains, but it is cruel in the starlight. Her nails have grown, her teeth have sharpened and her hair coils violently in the water.

The woman screams and points towards the surface. Through the moonlight Marabi can see the glint of her lolo’s bolo cutting the water in a cross shape.

Throughout all of this Marabi hears only her name, over and over.

Come home Marabi.

Come home.

In an instant she pushes away from the woman and swims towards the surface. She is afraid that she will be followed, and she looks behind.

The woman remains unmoved as if chained to her position. Marabi knows that this is her lolo’s doing, but she doesn’t know how.

Marabi breaks the river’s surface and gasps for air.
You’re alive. Thank Jesus you’re alive.

She hungrily devours more life-giving air and she tries to stand.

Lolo! Please, I was underwater and the woman was there and—

I know iha, I know. And I will make sure she never hurts you again.

What do you mean?!

Her lolo goes by the riverside and dives in.

Marabi screams for her lolo. She wants nothing more than to be in his embrace.

But such is the way life is.

Her lolo is not coming back. Not like she did.

And in the harsh light of day she cries, wishing that she had listened to his stories.

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term. The Komisyon ng Wikang Filipino, the official regulating body of Philippine languages, spells the name of the language as Sebwano.

Written by Karl Gaverza
Cebuano Translation by Esperanza Bonifacio
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Esperanza Bonifacio

Based on The Mermaid of Tanjay River. Historcal Data of Tanjay, Negros Oriental. in Philippine Folk Literature: The Legends. Eugenio. 2002.

Illustration by Brylle Infante Patiu
Instagram: @bryllepatiu.dwg