*Note this story is in Hiligaynon

“Ma, ara na naman siya liwat”, hambal ni Justo samtang gina butong ang bayo sang iya nanay.

“Pabay-i lang siya anak, buligi na lang ako preparar kay makadto pa kita sa tinda para sa aton pamahaw” sabat sang iya nanay

Ka temprano pa sini gani, natuyo pa ako, gusto ko pa ya matulog,

“Ako natuyo man ako kag gusto ko man matulog pero kinahanglan na naton magkadto sa tinda kay wala kita palamahawon. Sige na kay maluto ko sang imo paborito”

Longannisa?! Sige ma, dali na!

Samtang nagapanghimos si Justo para magpamercado, indi madula sa iya isip ang katingalahan nga masami lang nagatanga sa bintana ang iya magulang.

Indi man siya amo sina sang una. Madumduman pa ni Justo ang manami nga tingog sini nga nagapatulog sa iya. Gusto niya gid pirme nga ginahakwat siya nga daw lab-ot sa langit para makita ang bilog nga kalibutan.

Wala na natabo ang ini nga mga inadlaw, kag indi niya bal-an ang rason kung ngaa. Isa ka gab-i, nabatian niya ang nguynguy sang iya nga iloy sa piyak kwarto kag nakita niya na naga tindog sa kilid sang bintana ang iya magulang nga babayi samtang gakaurungan ini.

Indi lang amo sina ang natabo. Nadumduman niya man nga gindilian siya sang nanay niya nga mag guwa sa iya nga kwarto bisan ano pa ang matabo. Siniraduhan sang iya nanay ang tanan nga puertahan kag bintana para wala sing may makasulod o makaguwa sa balay.

May mahinay nga huni nga nabatian si Justo pero indi ya ma eksplikar kung ano ini. Tungod sa iya pagka-usyoso, ginlapit niya ang iya dalunggan sa likod sang puertahan sang iya kwarto, namati kag naghulat.

Nabatian niya ang siagit sang iya nga utod kag amo man ang singgit sang iya nga nanay.

Kag gulpi lang naghipos ang tanan.

Asta subong, daw wala lang sang natabo. Kada adlaw, ginailisan sang iya nanay ang iya magulang kag bayaan ini isa tupad sang bintana.

Kag indi gid ni Justo maintindihan ang rason.

Ano ang natabo kay manang? Ngaa amo siya sina?

“Ma, handa na ko.” Nakasuksok si Justo sang iya bayo pang ulan. Nagdala siya sang iya maswerte nga payong para indi sila Mabasa sang iya nga nanay

“Abaw ka gwapo gid ah! Dali na, dasigon na naton para kabalik kita dayon para makapreparar ka pa eskwelahan”

“Okay mama”

Indi malikawan nga magtulok ni Justo sa iya magulang samtang palakat na sila sang iya nanay. Daw angay nga may ginatulok in inga indi makita ni Justo.

Gusto gid ni Justo ang lab-asan. Nanarisari ang imo makita kag masimhutan. Ginakalingawan niya ang magkadto sa mga manuglab-as kag tusok-tusukon ang mga mata sang mga isda. Nakita niya nga gina ubra ni sang mga katigulangan kag naisip niya basi amo na ang pamaagi para mabal-an kung preska pa ang isda.

Samtang nagahinya pa mag-ayo ang iya nanay sang itlog para sa ila pamahaw, naglibot-libot naman sa mercado si Justo.

Wala na nalingaw ang gabaligya sang utan sa ginaubra ni Justo sa iya baligya. Natingala lang si Justo kung ngaa gintabog siya sang tawo. Pila pa ka minutos ang maglipas bag-o ma talupangdan sang mga gabaligya na indi man gali magbakal si Justo amo pa ginahambalan na lang nila ini nga magsaylo sa iban.

Samtang nagalibot-libot si Justo, natingala siya kung ngaa lain ang tulok sang mga tawo sa iya kag sa iya iloy. Matulok sila kadali kag mag hutik sa ila mga upod kag magpalayo.

“Justo, dali ka na diri” tawag sang iya nanay

“Pakadto na ma!” Nagdalagan padulong sa tupad sang iya nanay si Justo, gusto niya na magpauli tungod gakabatyagan niya sa palibot nga ginatulok sila sang kadam-an.

Pagkatapos magbayad sang iya nanay sang itlog, naghutik si Justo sa iya “Mama, ngaa lain ila tulok sa aton haw?

“Indi lang sila pagsapaka. Amo gid naya ang iban nga mga tawo” hambal sang iya nanay nga daw natingala man

Pero namati maayo si Justo sa mga gina huring-huring sang mga tawo. Isa lang ka tinaga and iya sulit-sulit nga mabatian.

“Atros”

Adlaw-adlaw, amo man sa guihapon. Ilisan sang ila nanay ang iya magulang kag mabalik na naman siya pungko sa ingod sang bintana, indi maistorya. Isa ka beses, ginhaboy ni Justo ang bola sa ulo sang iya magulang apang wala gid ini naglikaw.

Adlaw-adlaw gina pamangkot niya ang iya nanay kung ano ang natabo kag adlaw-adlaw niya man sini gina likaw ang istorya.

Isa ka adlaw, naglab-ot na sa punto ang tanan.

Samtang nagapanghugas sang pinggan ang nanay ni Justo, gulpi siya naghambal sang mga tinaga

“Mama, ano ang Atros”

Naghagunghong ang kusina sa tunog sang nabuka nga pinggan

“Diin mo na nabatian, anak?”

“Wala lang..nabatian ko abi na gina istoryahan sang tawo sa mercado samtang gatulok sa aton”

“Indi sila pagpamatii, anak, wala sila kabalo sang ila ginapanghambal”

“Pero ano na siya mama? May paghilabot ba na sa gakatabo kay manang?”

“Indi bala kinanglan mo pa magpreparar pa eskwelahan? Sige na, ilis ka na”

“Naka-ilis na ako mama. Palihog, isugid na sa akon. Basi mabuligan pa naton si manang”

Indi bal-an ni Justo kung ano sa kadugayon naglipas ang oras, pero daw lima ka dayon. Nagatulukay sila sang iya nga nanay sang dugay, kag wala sang may magpapirde sang Dungan.

Kag nag abot na gid man sa punto nga naghambal na ang iya nanay.

“Oras na para magkadto ka sa eskwelahan”

“Pero mama—”

“Indi ka na magbais, lakat ka na.”

“Mama—”

“Indi. Kag husto na nga pamangkot”

Isa ka tungang gab-i, nabatian ni Justo nga may nagahuni sa gawa sang ila balay. Daw mga galagubong na tambor.

Ginabinag-binag ni Justo kung may parada, pero ano man klase sang parada ang matabo sa tunga sang gab-i.

Sa iya pagkatingala, ginbuksan niya ang puertahan kag naglingling sa guwa.

Nakita niya ang isa ka grupo sang tawo, pero pirte ini ka gagmay. May maputi nga panit, ga mudlo ang nga mga mata, kag may dako nga tiyan. Nagasakay sila sa daw angay sang kabayo kag nagasunod sa ila ang tunog sang nagalagubong na tambor.

Nagahana na nga buksan ni Justo ang puertahan sang may nagbutong sa iya kag gintakpan ang iya baba”

Wala na siya sang oras para magsumbalik, ginbutong na lang siya para manago sa hilamnanan sang misteryoso nga dagway asta madula ang huni sang tambor.

“Mama!” nagsinggit si Justo sang nakita niya kung sin-o ang nagbutong sa iya. “Ano sila”

“Nagahibi ang iya iloy. Indi ko na gusto na maghatag sang isa pa sa ila. Indi na. “Amo lang ni ang maintindihan ni Justo samtang naganguyngoy ang iya iloy.

“Mama, hambal ni Justo “Palihog. Ihambal na sa akon kung ano ang gakatabo. Ano adto sila? May kinahilabtanan ba sila kay manang?”

“Gusto ko lang maging maayo nga iloy. Nabatian ko ang huni sang tambor kag bal-an ko na ang mga istoryahanon. Bal-an ko ang ila ginapanguha”

“Ano ang ginkuha nila mama?”

“Ginkuha nila ang iya nga kalag”

Tubtob sadto nga gab-i, wala na ga salig si Justo sa lati. Para sa iya, simbolo ini sang pagkadula kag kasakit.

Tungod adlaw-adlaw, makita niya ang iya nga utod nagakaurungan lang sa gwa sang bintana kag bal-an niya na.

Indi na niya mabawi ang ginkuha sa iya.

Kag ini isa ka sumpa, tungod sa nahitabo, tungod wala siya sang ano man nga mabuhat kundi ang magbantay kag maghulat. Sa pag-abot liwat sang lati.

Para makita liwat ang mga malain ginhawa nga nagkuha sang iya utod.

=———————————=

English Version

“Mama, she’s doing it again,” Justo says as he pulls his mother’s dress.

“It’s okay anak*just leave her alone. Now help me with breakfast, we have to go to the market,” his mother replies.

“But it’s so early in the morning! I want to sleep more,” protests Justo.

“We both want to sleep more, but if we don’t go to the market there will be no breakfast. Now come along, I’ll make your favorite.”

“Longganisa?!** Ok mama! Let’s go!”

Justo prepares himself for the trip to the market and in the back of his mind he asks, “Why is ate*** like that? All she does is stare outside the window.”

It wasn’t always like that. Justo could remember to the times he wasn’t able to talk and the beautiful serenade of his sister’s voice. He liked the way she would hold him up, as if she was lifting him to the heavens so he could see the entire world.

Those days were gone and he didn’t know why. One night, he heard the soft weeping of his mother from his room and he saw his sister standing by the window side, her eyes glazed.

That wasn’t all that happened. He remembered that his mother told him to stay in his room, no matter what may happen. She locked all the doors and closed the windows and made sure that everyone in the house was where they were supposed to be.

There was a faint sound of something he couldn’t make out. Justo couldn’t keep his curiosity hidden so he pressed his ear against the door to his room and waited.

There was a scream from his sister and a shout from his mother.

And then, silence.

His mother wouldn’t admit that anything was wrong. She would dress up his sister every morning and leave her by the window.

And still, Justo didn’t know why.

What happened to his sister? Why was she like that?

“Mama I’m ready!” Justo was dressed for the rain. He brought his lucky umbrella along to make sure they both would stay dry.

“Oh what a handsome boy! Now come with me, let’s be fast so we can get back early so you can get ready for school.”

“Okay mama.”

Justo couldn’t help but glance at his sister as they left the house. Her eyes locked on something Justo couldn’t see.

Justo always loved the wet market. There were so many things to see and smell. He liked going by the fish vendors and poking the fish in their eyeballs. He had seen older people do this and he thought it was their way of testing if the fish was really fish.

While his mother was haggling over some eggs for their breakfast, Justo had a look around the market. The vegetables were especially bright today and he spent his time poking some sayote to see if they were fresh.

The vegetable vendor didn’t look particularly amused at the young boy’s playing with his produce and Justo was wondering why he hadn’t been shooed away yet. Usually it would take a few minutes before the vendors realized he wasn’t going to buy anything and they would tell him to go somewhere else.

It was then that Justo realized that the people in the market were looking at him and his mother strangely. They would give a glance and mumble something to their companions before walking away.

“Justo, come here!” his mother called from across the market.

“Coming mama!” Justo ran to his mother’s side, he wanted to go home. Now, he could feel the stares pulling him in different directions.

After his mother paid for the eggs, Justo whispered, “Mama why are people looking at us funny?”

“Don’t pay them any mind. That’s just how some people are,” his mother said with a hint of uncertainty.

But Justo perked his ears and tried to make out what some of them were saying. He could only hear one word, repeated.

“Atros.”

It was the same day in and day out. Justo’s ate would be dressed by their mother and she would sit by the window, unresponsive to anything. One time, Justo threw a ball at her head and she didn’t even flinch.

Every day he would ask his mother what happened and every day she would change the subject.

One day enough was enough.

Justo’s mother was busy washing the dishes when he blurted out,

“Mama, what’s an Atros?”

The kitchen echoes with the sound of the breaking plate.

“Where did you hear that, anak?”

“It was just…. Some people in the market were talking about it when they were looking at us.”

“Don’t listen to them anak, they don’t know what they’re talking about.”

“But what is it mama? Does it have something to do with ate?”

“You have to get ready for school don’t you? Come on, get dressed.”

“I’m already dressed mama. Please, tell me. Maybe we can help ate.”

Justo couldn’t tell you how long the moment lasted, but it seemed like five forevers. His mother and he had their gazes locked, both not backing down to the other’s will.

Finally, his mother broke the stalemate.

“It’s time for you to go to school.”

“But mama—-”

“No other words, you have to go to school now.”

“Mama—-”

“No. And don’t ask about this ever again.”

It was the middle of the night when Justo heard something strange from outside his window. It was like the beating of drums.

Justo wondered if it was a parade, but what kind of parade would happen in the middle of the night.

Fueled by curiosity he unlocked the front door and peered outside.

He saw a group of people, though they were very short. They had fair skin, eyes that bulged and big pot bellies. They were riding what looked like horses and the sound of beating drums followed them where they went.

Justo was just about to open the door when someone grabbed him and put their hand over his mouth.

He didn’t have time to react and the mystery figure pushed them both to the ground holding Justo down until the sound of the drums faded.

“Mama!” Justo exclaimed after he saw who it was that pushed down. “What are they?”

His mother was in tears. “I won’t lose another one to those things. I won’t.” Justo managed to pick up through her sobs.

“Mama,” Justo said, “Please. Tell me what happened. What are those things? Do they have anything to do with ate?”

“I was just trying to be a good mother. I heard the drums and I knew the legends. I know what they take.”

“What did they take mama?”

“They took her soul.”

Ever since that night, Justo never trusted the new moon. He saw it as a symbol of loss and pain.

Because every day he would see his sister stare blankly out the window and he knew.

She could never get back what was taken from her.

And it was a curse, knowing what happened, for he couldn’t do anything about it, except watch and wait. For the coming of a new moon.

To see the monsters that took his sister from him.

*Child

**Filipino sausage

***Older sister

=——————————————=

Story inspired by the Atros legends from La Union

Artros Illustration by Michael Sean B. Talavera
IG: @maykelshan
Deviantart: https://www.deviantart.com/isaneleach13

*Note this story is in Hiligaynon

“Waay pa ako makapoy”
“Shhh, tigtululog na ini kag kinahanglan mo na magpahuway.”
“Apang waay pa ako makapoy. Nanay, pwede mo bala ako sugiran sing sugilanon? Palihog…”
“Sige, sige apang isa lang kag magtulog ka na dayon, OK?”
“Huo, nagapangako ako! Subong ano nga sugilanon ang isugid mo sa akon? May mga dragon kag mga bao kag mga spaceman?!”
“May yara ka sing aktibo nga panghunahuna apang magasugid ako sa imo sing sugilanon nga masami ginasugid sa akon sang akon nga iloy”
“Ooh…”
“Maghipos ka na, aton na sugoran ang sugilanon. Ini ginatawag nga “Si Juana kag ang Banwaanon”
“Isa sadto ka tion may isa ka babaye nga nagahingalan kay Juana, indi sia ang pinakamatahom sa banwa, kag pirme nia ginating’waan nga kalim’tan ang kamatuoran. Sa malain nga palad, ang mga tawo sa iya nga palibot indi luyag nga kalim’tan nia bisan nga kalabanan sa ila mga langolango manami, pero may isa ka babaye, si Luisa, waay sang liwan kon di mapintas.
Isa ka adlaw, si Juana nagapamalancha sang isa sa mga panapton ni Luisa kag aksidente nia nga nasunog ini. Naakig si Luisa, gintampa nia si Juana sa nawong kag ginsilingan pa nia lum’san nia kuno ang iya kaugalingon sa dagat. Si Juana, nga indi luyag magkuha sing laygay sa nagsakit sa iya, naghalin sa balay kag nagbalik sa balay sang iya mga ginikanan sa probinsya.
Bag-o sia makaabot sa iya nga ginapadulongan, nagdesisyon sia nga magdulog sa isa ka tuboran malapit sa isa ka lungib agod mag-inom sing mabugnaw nga tubi. Sang nagtangla sia, natingala sia sang nakakita sia sing matahom nga babaye nga may maputi nga buhok nga nagadala sing pila ka mga pinggan. “Ang ining tanan mga hulugasan tuman ka higko”, ang babaye nagsiling “mabuhat mo bala nga buk-on kag ihaboy ang mga ini sa suba para sa akon?”
Ginbuhat ni Juana ang pabor sang babaye kag gindala nia ang mga pinggan sa suba, apang nahunahuna nia nga ka nugon kon gub-on lang nia ang manami nga porselana kag nagdesisyon sia nga hugasan na lang ang mga ini kag ginbalik nia ang mga ini sa babaye.
Ang babaye nagpasalamat sa iya kag nagsiling “Sa imo nga kaalam igapadiaan ko ikaw, indi na ikaw mangin malaw-ay. Ipakita ang imo nga kaugalingon sa mga tawo sa banwa.”
Sang nagbalik na si Juana sa banwa kinahanglan nga ipakilala nia ang iya nga kaugalingon sa mga tawo sa banwa bangod naglain na ang iya nga dagway. Si Luisa, nga hinali lang nangin mabuot sa iya, desperado nga namangkot kon paano ini natabo. Ginsugid ni Juana ang iya inagihan sa babaye nga nagsiling nga buk-on nia ang mga porselana nga pinggan.
Si Luisa nagkadto sa sapa malapit sa lungib, nakita nia ang babaye kag nagsugid sang amo man nahanungod sa mga pinggan. Sa iya pagdali, gintuman nia ang babaye, ginpamuka nia ang mga pinggan sa suba. “Salamat, mahimo ka na maglakat” amo lang ina ang ginsiling sang babaye sa iya pagkatapos.
Nagbalik sa banwa si Luisa sa banwa, nga waay hinalung-ong nga nagbalhin sia sa mas malaw-ay pa kay Juana sangsa una.”
“Daw tuman ka makatalanhaga ina nga sugilanon, Nanay. Ano ang buot silingon sina?”
“Ining diotay sa sugilanon kag labaw sa paandam, palangga. Kon nagapakigsugot ka sa Banwaanon, indi mo gid mahibal-an kon ano ang imo nga makuha, apang samtang ginapakita mo ang imo nga kaalam kag maghunahuna sang mga butang, mabuhat mo nga nga magguwa nga mas maayo sangsa una.
Tigtululog na, habolan ko na ikaw.”

=—————–=

English Version

*Note this story is in Hiligaynon

“Isa ka sigrab sang kalayo ni Gugurang.”

Kahibalo ang lambana nga may disgrasya gid nga matabo kung indi ya pag sundon ang intsakto nga proseso. Ang ulihi nga insidente kung sa diin may ara nag testing nga kwaon ang kalayo ni Gugurang nga wala nag lisensya amo ang na palpak nga pag girinamo sang mga asuang, kag indi niya gusto nga ma-lliwat ang amo to nga natabo. Ginpalapitan ya ang mga suluguon ni Gugurang kag nagpangabay nga mangayo sa kung tani sang sigrab. Ang lambana nagarepresentar sa iya Diwata, kag ina nga pangabay halin mismo sa Iya. Pila lamang ka tuig ang gin hulat niya para ma aprubahan ang iya hangyo, kag nagakalipay gid ang lambana nga madasig ini natuman.

“Ang lubi nga halin sa kahoy ni Galangkalulua.”

Ang paglabay ya sa tunga sang mga kabataan ni Ulilangkalulua, indi sa mahapos. Kinahanglan gid maghalong ni lambana nga indi siya makita. Maayo lang kay ginhambalan sa sang iya Agalon nga pwede na miski isa lang ka gamay nga lubi, amo man sa pag-intsindi ya. Sa ka gamay ni lambana, wala na sa may masarangan pa nga bitbiton kundi magamay lamang nga lubi. Nagkamang sa sa mga panganod sa kagab-ihon kag gin kuha ang ina nga lubi antes pa sa maunahan sang iban.

“Ang hutik ni Saragnayan.”

Kabalo ang tanan sang natabo kay Saragnayan, kung paano niya ginhigugma ang iya asawa, si Malitung Yawa Sinagmaling Diwata, kag kung paano sia ginperde sang mga kabataan sang bayani nga si Labaw Donggon. Pero ang wala nila mahibaluan nga  ang espiritu ni Saragnayan nagakabuhi gihapon. Ang iya mga hutik naga lanog sa hunahuna sang mga tawo nga nagaka tintar maghimo sang malain kag magsabwag sang kalainan. Ang lambana indi na kinahanglan magpalayo para makabati sang mga hutik, tungod ang hutik sang tingog ni Saragnayan mabatian sa tanan nga mga lugar nga gina istaran sang mga tawo. Gin hablot ya ini sang makita ya nga manug sulod ini sa dalunggan sang isa ka bata nga lalaki nga naga paminsar kung sa diin sa mangawat sang bag-o nga hampanganan.

“Isa ka butil sang dugo ni Sappia.”

Amo ini ang pinakahapos nga kwaon sa iya listahan. Madamo ang butil sang mga pula nga bugas sa uma kag si lambana, samtang naga kuha, gin paminsaran man ang misyon nga gin hatag sa iya. Wala ya naintsindihan kun ngaa gusto sang iya Agalon nga babaye ining nagkalain-lain nga mga butang, pero kabalo sa nga ang iya Agalon mahilig mag kolektar sang mga kung ano-ano, kag kabalo ang lambana nga wala sa karapatan mag hukom sa mga kapritso sang iya Agalon.

“Yuta halin sa pagkatawo sang kalibutan.”

Sa sinugdan, may apat ka espirito nga naga istar sa isa ka isla nga parehas kadako sang kaló. Wala sing may naga tubó sa isla, maliban sa apat ka tinuga kag isa ka pispis.

Isa ka adlaw ginpasugtan nila ang mga pispis nga mag lupad sa kadagatan kag nagbalik ini nga may bitbit sang gamay nga duta, rattan, kag mga prutas. Kahibalo ang lambana nga ini nga yuta mangin kalibutan nga tindugan sang tanan nga mga tinuga. Kinahanglan ya magkadto sa dako nga ginoo nga si Melu para magpetisyon sa hangyo sang iya Agalon. Pila ka tion ang nag-agi, tapos tinuig, basi nakalab-ot pa pila ka  siglo. Ang oras dire lain kumpara sa iban nga mga lugar. Sa ulihi, nakuha ni lambana ang iya nga hangyo.

Madinalag-on siya nga nagbalik sa iya Agalon, bitbit ang tanan nga mga butang nga gin sugo sa iya nga kwaon ya. Biskan isa lang iya makuha dako na nga paglab-ot, pero iya Agalon gin kuha lang ang mga butang nga wala sa gin tagaan biskan ika duwa nga tulok.

“Maayo nga buhat, matutom nga alagad” siling sang iya agalon.

“Nagakabuhi ako para mag serbisyo kag naga serbisyo ako para mabuhi,” sabat sang lambana.

=————————=

English Version

“A spark of Gugurang’s fire.”

The lambana knew this would end badly if she didn’t follow proper procedure. The last time something tried to take the fire of Gugurang without permission was the whole Asuang debacle, and she didn’t want this to be anything like that. She approached his servants and made a formal request for the spark. The lambana was representing her Diwata, and it was a request directly from Her. It only took a few years’ wait before the request was granted and the lambana was overjoyed that it was so fast.

“A coconut from the tree of Galangkalulua.”

Working her way through the children of Ulilangkalulua was no small feat. The lambana had to be very careful to be sure she wasn’t seen. Thankfully, her mistress told her that one of the small coconuts would suffice, thought it had to be. With the lambana’s small size, she couldn’t carry anything else. She crept among the clouds in the cover of night and snatched the coconut away before anyone was the wiser.

“A whisper of Saragnayan.”

Every creature knew of what happened to Saragnayan, how he loved his wife, Malitung Yawa Sinagmaling Diwata, and how he was defeated by the sons of the hero, Labaw Donggon.  What they didn’t know was that Saragnayan still lived in the form of his spirit. His whispers echoed in the minds of those tempted to do evil and sow chaos. The Lambana didn’t have to go far to find a whisper, for Saragnayan voice could be heard in all places where humans lived. She snatched it as it was about to enter the ear of a young boy wondering whether he should steal a new toy.

“A grain of Sappia’s blood.”

This was the easiest thing to get on her list. The grains of red rice were plentiful in the field and the lambana took a moment to think about the mission that had been given to her. She did not know why her mistress wanted these diverse items, and the lambana had not known her mistress to be a great collector of oddities, but the lambana knew that it wasn’t her place to make judgments on the whims of her mistress.

“Soil from the birth of the world.”

In the beginning, there lived four beings on an island no larger than a hat. Nothing grew on this island, there were only those three beings and one bird. One day they sent the bird out across the waters and it returned with some earth, a piece of rattan and some fruit. The lambana knew that that soil would eventually become the earth that every being was standing on. She would have to go to the great god Melu to petition her mistresses’ request. It took moments, then years, maybe even centuries. Time was not what it was in other places. In the end, the lambana got her request.

She returned triumphantly to her mistresses’ side, clad in all the items she was sent to procure. Even getting one would have been a great accomplishment, but her mistress just took the items without giving the lambana a second glance.

“Good work, faithful servant,” said her mistress.

“I live to serve and I serve to live,” was the lambana’s reply.

=——————————————————————=

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Rvie Macalisang – Santillan
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Rvie Macalisang – Santillan

Rvie Macalisang – Santillan is a pure blooded Negrosanon and is an advocate of the growth and development of Hiligaynon language (also known as Ilonggo). As a hobby, she translates academic and literary texts from English to modern Hiligaynon. You can read more of her translations in her blog: Simplified Literature PH.

Inspired by the Lambana myths and

“Asuang steals fire from Gugurang” in  Philippine Folk Literature: The Myths. Eugenio. 2001.

“The First Coconut Tree and the Creation of Man” in  Philippine Folk Literature: The Myths. Eugenio. 2001.

“The Rice Myth” in Philippine Folk Literature: The Myths. Eugenio. 2001.

“The Epic of Labaw Donggon.” in Philippine Folk Literature:The Epics. Eugenio. 2001.

“IN THE BEGINNING” Philippine Folklore Stories. Cole. 1916. http://www.sacred-texts.com/asia/pft/pft42.htm

Lambana illustration by Dyani Lao:
Website: www.dyanilao.com
Instagram: https://www.instagram.com/dyanilaotattoos/?hl=en
FB: DYANI LAO Tattoos – Cubao X

*Note this story is in Hiligaynon

1. Ang babaye sa merkado. Wala niya ginputos ang mga utan sing insakto.
2. Sa nagabusong nga babaye nga nagkuha sang taxi nga ginpara ko. Indi buot silingon nga bangod nagsala ka, dapat ako magduko sa imo.
3. Ang driver sang jeep nga dyutayan nalang ako bungguan. Indi na sia dapat magmaneho.
4. Sa babaye nga nagsal-ot sa linya sa tren. Ginahuna-huna niya nga kay tungod mayara sia sing Louis Vuitton nga bag, maubra na niya kung ano ang iya gusto.
5. Sa bata nga lalake nga indi mag-untat wakal. Ang iya wala untat nga pag-uwang naghatag sa akon sang sakit sa ulo.
6. Sa tinidyer nga nag-ubo sa kilid ko. Sin-o man bi makabalo kung ano nga sakit mayara sia.
7. Ang gwardya sa estasyon sang tren. Lantawa lang ang akon bag kag tama na. Tungod sa iya, dyutayan ko na indi maabtan ang akon tren.
8. Sa manugbaligya sing fishball. Ang imo pagpresyo kaangay na sing masimple nga pagpangawat.
9. Sa babaye. Abi niya maangkon na niya ang bisan ano sa kalibutan tungod kay sia magwapa. Hulat lang kag lantawa, isa ka adlaw maabot guid ang nagakaangay sa imo.
10. Yadtong mga turista. Abi nila pwede sila kapakita sing malaw-ay nila nga batasan sa akon banwa? Indi guid ako magpasugot. Kinahanglan nila mahibaluan nga ang pagtahod nagapanganak sa pagtahod.

Gintungtong sang tigulang nga babaye ang iya pangsulat kag nagpanghayhay. Kakapoy para sa iya ang adlaw nga ini, apang kay kadamo sang mga tawo nga nagtisting sang iya pasensya, kag syempre, tanan sila napaslawan. Nagtulok sia sa guwa sang iya bintana kag ginhanduraw ang tanan nga mga butang nga dapat niya agyan agud makapauli. Basi mangin maayo naman tanan bwas.

1. Sa bata nga lalaki nga may bitbit nga ido. Indi niya makontrol ang iya sapat kag nangihi ini sa akon.
2. Sa mga salawayon nga nagtumbo-tumbo sa palibot sing parke. Naghulat guid ako asta ang isa sa ila mabuka ang ulo, ugaling wala guid ina matabo.
3. Sa nagadalagan nga nagbunggo sa akon. Dapat sia magtulok sa kung diin siya makadto.
4.  Ang drayber sang taxi nga nagdul-ong sa akon sa balay. Ginpanaog niya ang bintana kag gintawag ang isa ka babayi nga nagalabay sa malain nga pamaagi. Kakap-al sing itsura niya!
5. Sa deliveryman. Nagsiling sila nga ang akon ginapadul-ong magaabot sa alas 4 sang hapon kag naghulat ako tubtob alas 5. Indi guid maayo ang serbisyo.

Nagalala lang nga nagalala. Ang listahan tani paagi lang para mapautwas ang iya kaakig kag handum nga wala nagasalig sa iya mahika. Ugaling adlaw-adlaw nalang may nagatisting sa iya. Ini ang mga tawo nga matyagan nila bal-an na nila tanan maski indi man kag ang mga nagapanumdom nga ila ang kalibutan.

Ginadumtan niya sila tanan, pati na ang mga wala man nakasala sa iya. Kay sa ulihi, paagyan na naman sia sang mga ini kag kinahanglan niya naman punggan ang iya kaugalingon. Gintabog sia sa madamo nga banwa sang nahibaluan sang mga tawo kon ano sia.

Indi na ato matabo liwat. Ginpromisa niya ina sa iya kaugalingon. Nagsigi lang sia dugang sa iya listahan asta madula ang iya kaakig. Kinahanglan niya ini pauntaton.

1. Ang kuring nga nagpukaw sa akon. Kada aga ara guid sia.
2. Ang mga anga ko nga tupad-balay. Indi guid sila mag-untat mitir sa akon kabuhi. Indi guid nila mapabay-an ang tigulang isa?
3. Ang manugbaligya sing taho. Indi guid mag-untat singgit kada aga. Malain na gani nga ang kuring ara na, kinahanglan ko pa guid sia atubangon.
4. Yadtong mga misyonaryo nga may bitbit Bibliya————–

Tama na. Tama na ato. Indi gani sia makaagi sa aga nga wala nagabukal sa kaakig. Siguro senyas na ini halin sa dalom. Kinahanglan na niya nga mangin iya kaugalingon liwat, agud mabuy-an kag mapahibalo sa mga tawo ang ila lugar.

Ginbuksan niya ang pwertahan kag ginbayaw ang iya kamot, ang isa ka tudlo sa langit.

Magasugod sia sa kuring kag maga-ubra sa iya dalan pasaka halin didto.

=——————————————-=

English Version

1. The girl at the market. She didn’t pack the vegetables right.
2. The pregnant woman that took the taxi I was hailing. Just because you made a mistake doesn’t mean I have to bow to you.
3. The jeepney driver that almost ran me over. He doesn’t deserve to drive.
4. That woman that cut the line at the train. She thinks that just because she has a Louis Vuitton bag that she can do what she wants.
5. That little boy that wouldn’t stop talking. His incessant yapping gave me a he
6. That teenager that coughed beside me. Who knows what kind of diseases he might have. Someone should teach him manners.
7. The security guard at the train station. Just look through my bag and be done with it. Because of him I nearly missed my train.
8. The fishball vendor. His prices were robbery, plain and simple.
9. That girl. Thinking she can own the world because she’s beautiful. Wait and see, one day you’ll get what’s coming to you.
10. Those tourists. Thinking that they can be rude in my town? I will not let that happen. They need to know that respect begets respect.

The old woman put her pen down and sighed. Today was so tiring, there were so many people that tested her patience, and, of course, all of them had failed. She gazed outside her window and imagined all the things that she had to go through just to get back home. Maybe tomorrow would be better.

11. That boy with the dog. He couldn’t keep his animal under control and it slobbered all over me.
12. Those brats that were jumping around at the park. I waited for the moment one of them would crack their skulls but it never came.
13. That jogger that bumped into me. She should look where she’s going.
14. The taxi driver that brought me home. He rolled down the window and catcalled a woman passing by. The nerve of him!
15. The deliveryman. They said my package would arrive at 4pm and I waited until 5. Such shoddy service.

It was getting worse. The list was supposed to be an outlet, one way where she could sublimate her desires and release them without resorting to her magic. But day in and day out there were those that got in her way. Those that thought they knew better even if there wasn’t anything inside their heads, those that thought the world belonged to them.

She hated all of them, of course, even the ones that did nothing to her. Because eventually, they would cross her path and she would have to ball her hand into a fist to make sure she didn’t raise her finger. She had been chased out of many towns when the people found out what she was.

It wouldn’t happen again. That’s what she promised herself. Just keep adding to the list and all the anger would eventually stop. She needed it to stop.

16. That cat that woke me up. Every single morning it’s there.
17. My stupid neighbors. They won’t stop snooping into my life. Can’t they just leave an old woman alone?
18. The taho vendor. He won’t stop shouting in the morning. Bad enough the cat is there, I have to deal with him too.
19. Those Bible bearing missionaries—————-

Enough. It was enough. She couldn’t even make it though the morning without boiling over in rage. Maybe this was a sign from down below. She needed to be herself again, to let loose and make the humans know their place.

She opened the door and raised her hand, one finger to the sky.

She’d start with the cat and work her way up from there.

=——————-=

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Nicole Ponsoy
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Nicole Ponsoy

Inspired by the Tagalog Hukloban legends

Diwata Illustration by Kristienne Amante
FB: Creatorivm

*Note this story is in Hiligaynon

Wala pa ko ginatuyo!

“Shhh, tingtulog na ini kag kailangan mo na magpahuway.”

“Pero wala pa ko natuyo! Mama, pwede mo bala ako sugiran sang sugilanon? Sige naaa…”

“Oh sige sige, pero isa lang ha kag magtulog ka na dayon pagkahuman okay?

Opo, promise! Subong ano nga sugilanon ang imo isugid sa akon mama? Pwede ba ini nga may mga dragon, mga bao kag spaceman?

Ka-aktibo gid sang imo imahinasyon, pero may ihambal ko sa imo nga sugilanon nga ginahambal man sang akon mama sa akon sang una.”

OOOOoooohhhh.”

Pshhh… Umpisahan ta na ang sugilanon. Ginatawag ini nga Si Juana kag ang Banwaanon.”

Isa ka adlaw may isa ka babae nga nagangalan Juana, hindi siya ang pinakamatahom sa ila banwa, kag ang kamatuuran nga ini kay pirmi niya ginatinguha nga kalimtan, apang ang mga tawo sa iya palibot wala siya ginapalipat. Kalabanan sa ila mga lahog kay magwapa siya , apang ang isa ka babae nga si Luisa kay wala sang lain kundi mapintas.

Isa ka adlaw, ginaplansta ni Juana ang isa sa mga Gown(panapton) ni Luisa kag aksidente niya ini nga nasunog. Naakig gid si Luisa kag gintampa niya si Juana sa hitsura kag ginhambalan pa sya nga lumson nya iya kaugalingon sa dagat. Si Juana nga hindi magkuha laygay sa tawo nga nag-tampa sa iya, naghalin sa balay kag nagbalik sa balay sang iya ginikanan sa probinsya.

Bag-o siya nakaabot sa iya destinasyon. Namat-od sya nga magpundo sa isa ka sapa nga malapit sa isa ka kuweba para mag-inum sang matugnaw nga tubig. Sang nag-tangla sya, nakibot sya sang makita nya ang magwapa kag puti buhok nga babae, nga may dala nga mga plato. Ang mga plato nga ini kay pirti ka higku, hambal sang babae ‘pwede bala ikaw mangin maayo para buk-on kag ihaboy ang mga ini sa sapa para sa akon?

Ginpaburan ni Juana ang babae kag gindala ang mga plato sa kilid sang sapa, pero napanghunahuna niya kung ano ini ka sayang buk-on lang ang manami nga porselana kag nagdesisyon sya nga hugasan kag ibalik nalang ini sa babae.

Nagpasalamat ang babae sa iya kag naghambal, tungod sa imo kaalam tagaan ko ikaw sang regalo, hindi na ikaw mangin malaw-ay. Ipakita ang imo sarili sa mga pumuluyo.

Sang nagbalik si Juana sa banwa,  kinahanglan niya ipakilala ang iya kaugalingon sa mga tao tungod sa lain niya nga hitsura. Si Luisa, nga hinali nangin mabuot sa iya desperada nga namangkot sa iya kung paano ini natabo? Ginsaysay ni Juana ang iya mga eksperiensia sa babae nga naghambal sa iya nga buk-on ang porselana nga mga plato.

Nagkadto si Luisa sa sapa tupad sang kuweba, nakita niya ang babae kag ginhambalan sya sang parehas nga butang parte sa mga plato. Sa iya nga pagdali-dali  gintuman niya ang babae sing tul-id, ginbuka ang mga plato sa sapa. ‘Salamat, pwede na ikaw maghalin’ ang ginhambal lang sang babae kay Luisa pagkatapos.

Nagbalik si Luisa sa Banwa, nga wala sya kabalo nga naglain ang iya hitsura nga nangin malaw-ay nga mas subra pa sa kalaw-ayon ni Juana sang-una.

Daw makatilingala sya nga sugilanon mama, ano ang buot silingon sina?

Ini kay may gamay nga sugilanon kag mas madamo sa mga paandam, Langga. Kung nagapagpakig-angot ka sa Banwaanon, hindi mo gid bal-an ang imo makuha, tubtob nga nagapakita ka sing kaalam kag ginahunahuna mo ang mga bagay, pwede ka makagawas nga mas maayo kaysa sang-una.

Subong oras na para magtulog, habulan ko na ikaw.

=——————————-=
English Version

“I’m not tired yet!”

“Shhh, it’s bedtime already and you need your rest.”

“But I’m not tired! Mama, can you tell me a story? Pleeeeassse…..”
“All right, all right, but just one and you go right to bed after okay?”
“Yes, I promise! Now what story are you going to tell me? Can it have dragons and turtles and spacemen?!”
“You have such an active imagination, but I’m going to tell you a story that my mother used to tell me.”
“OOOOoooohhhh.”
“Hush now, let’s start the story. It’s called Juana and the Banwaanon.”

“Once upon a time there was a girl named Juana, she was not the prettiest girl in the town, and she always tried to forget the fact. Unfortunately, the people around her would not let her forget. Most of their jokes would be good natured, though, but one girl, Luisa, was nothing but cruel.

One day, Juana was ironing one of Luisa’s gowns and accidentally burned it. Luisa was furious, she slapped Juana right across the face and even told her to go drown herself in the sea. Juana, who wasn’t about to take advice from someone that just beat her, left the house and went back to her parent’s home in the province.

Before she reached her destination, she decided to stop by a spring near a cave to have a drink of cool water. As she looked up, she was surprised to see a beautiful, fair haired woman, carrying some plates. ‘These dishes are all very dirty,’ the woman said ‘would you be so kind as to break them and throw them in the river for me?’

Juana did the favor for the woman and brought the plates by the river, but then she thought how wasteful it would be to just destroy the lovely porcelain and decided to wash them and return them to the woman instead.

The woman thanked her and said ‘For your wisdom you will be rewarded, you shall be ugly no more. Show yourself to the townspeople.’

When Juana went back to own she had to identify herself to the townspeople because of how different she looked. Luisa, who was suddenly nice to her, desperately asked her how this happened. Juana related her experience with the woman who had told her to break the porcelain plates.

Luisa went to the stream by the cave, met the woman and was told the same thing about the plates. In her hurry, she obeyed the woman to the letter, breaking the plates in the river. ‘Thank you, you may go now’ was the only thing the woman said to Luisa after.

Luisa went back to the town, not knowing she had been transformed into something uglier than Juana had ever been.”

“That seems like a very strange story mommy. What does it mean?”

“It’s less of a story and more of a warning, sweetie. When you deal with the Banwaanon, you never know what you’re going to get, but as long as you show wisdom and think about things, you may manage to come out better than before.

Now it’s bedtime, let me tuck you in.”

=————————–=

*Note this story is in Hiligaynon

Ang gab-i indi masyado madulom. Indi samtang ang bulan kag ang mga bituon nagasilak sang ila kapawa. May mga nagahulat sang matuod nga kadulom nga mag-abot, yadtong wala sing iban nga ginapangita sa kabuhi bangod ang kapawa nagpakita sa ila sang mga butang nga indi nila luyag makita, ang mga nagahandum sang paghidait sang mga patay, sa isa ka matugnaw, walay katapusan nga kalibutan.

Ini nga mga tawo nagapuyo sa higad sang dagat, nagahulat sang ila butig nga dios, nga nagapangamuyo sing malinong agod tapuson ang kapawa sang bulan. Ginalikawan nila ang gahod kag nagapabilin nga mahipos tubtob sa ila masarangan, nahadlok sa bisan ano nga tunog nga mahimo magdul-ong sa ila manluluwas gikan sa padya sini. Ang ila ebanghelyo sang wala katapusan nga kagab-ihon nagalanog sa ila mga hunahuna.

Sin-o sila? Ang nadula, ang nalipatan, ang nahadlok. Pareho gid sa ila dios. Tigulang na ini, mas tigulang sangsa duta nga ginaagyan sang iya mga sumilimba, mas tigulang sangsa dagat nga ginatawag sini nga iya puluy-an, kag mas tigulang sangsa mga manug-agaw nga lamunon sini sa isa ka adlaw. Ginadumdom sini ang mga kalibutan antes sang pag-abot sang kapawa kag madumduman sini ang tion nga ang kapawa bug-os nga nalaglag, kon ang kadulom magahari.

Magapabilin sila sa higad sang dagat tubtob mag-abot ang katapusan nga mga adlaw sang kapawa sa kalibutan. Kon ang ila agalon magabangon gikan sa kadadalman sang dagat kag magalupad padulong sa kapawa sang adlaw kag sa kapawa sang kagab-ihon. Nagahulat sila sa tion nga ang mga apapangig sang ila butig nga dios magalibot sa mga manug-agaw.

Kon ang tanan makahibalo sang matuod nga paghidait sang kadulom.

=——————–=

English Version

The night is not truly dark. Not while the moon and the stars shine their light. There are those that wait for the true darkness to come, those that seek nothing else in life because the light has shown them things they did not wish to see, those that wish for the peace of the dead, in a cold, eternal world.

These people live by the sea, awaiting their false god, saying quiet prayers to end the moonlight. They shun noise and stay as silent as they can, fearing any sound that may lead their savior from its prize. Their gospel of endless night echoes in their minds.

Who are they? The lost, the forgotten, the afraid. Much like their god. It is old, far older than the land that its worshippers walk on, far older than the sea that it calls its home, and far older than the usurpers it will one day devour. It remembers the worlds before the coming of the light and it will remember a time when the light has been fully decimated, when darkness will reign.

They will stay by the seashore until the last days of light are upon the world. When their lord will rise up from the depths of the sea and fly towards the light of the day and the light of night. They wait for the moment when their false god’s jaws encircle the usurpers.

When all will know the true peace of darkness.

=————————-=

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Edwin P. Belgera
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Edwin P. Belgera

Story inspired by Baconaua entry in Creatures of Philippine Lower Mythology. Ramos. 1971.

Baconaua Illustration by Leandro Geniston fromAklat ng mga Anito
FB: That Guy With A Pen

Watercolor by Catherine Chiu
FB: Wildling Child
IG: https://www.instagram.com/wildlingchild/

*Note this story is in Hiligaynon

Kasakit! Indi insakto ang iya gin buhat sa akon!!

Sa madulom kag matugnaw nga kabukiran, nag lanog ang hibi ni Sasha. Ginlantaw niya ang litrato nila sang iya palangga… sang iya gin palangga, sang una… daw madulaan sya hangin sa kasakit sang nabatyag… indi niya mabal-an kun diin siya nagsala… kun paano nabuka kag napudpod ang iya tagipusuon… indi niya mabal-an kun paano ini taudtauron liwat para mangin bilog…

Alas tres na sa kaaganhon. Ang iya pamilya gaka balaka na guro kun sa diin siya! Pero wala sya labot… ang gadugo nya nga dughan ang ara sa iya pinsar subong! Indi nya mabal-an kun ano ang iya himuon para maghilway ang iya magamo nga pinsar! Damo palamangkutanon ang galibot… gatiyog sa galingin nya nga pinsar… daw madulaan na sya insakto nga buot sa pagpanumdom kun ano gid bala ang insakto nga sabat… ayhan? tanan nga linya sang paghigugma nga ginsambitl sa iya sang tawo nga halos ihatag nya ang tanan puro kabutigan lang…? Ang mga segundo… minuto… kag inoras nila nga pag updanay… ‘moro-moro’ lang…? o kun nahadlukan lang sya nga batunon nga wala sang paghigugma nga natabo sa bahin sang lalaki?

Gusto nya na mag untat ang tanan… nadula na ang kalibutan kung sa diin sya malipayon nga gahigugma sang matuod sa lalaki nga lampingasan… gusto nya magkamang paidalom sa duta nga daw ulod… kag didto na lang mahulat sang iya kamatayon… huo… ulod na lang ang paglantaw nya sa iya kaugalingon… guba na ang iya kalibutan… wala na sya kadtuan… ang kabuhi nya nga sang una may pakadtuan subong wala na sang direksyon… mas maayo pa nga madula na lang sya… kontra makita nag iya hinigugma nga malipayon ka kaupod ang iban…

Sa sobra nga gamo sang utok kag hapdi sang dughan… wala natalupangdan ni Sasha… nga may maputi nga tun-og ang ga amat amat taas sa iya likod… sa sobra nga kaugot kag kaluoy sa kaugalingon… wala na nya nadumduman nga ara pa sya sa tunga sang madulom nga kakahuyan… ga isahanon… gapangasubo… akig sa kalibutan… ngaa sya pa… sa iya pagtangis ga amat amat gwa ang lain sang buot… ga amat amat mag-an ang iya kaina mabug-at nga dughan… pero wala nya mabatyagan… sa kada tulo sang iya luha… ga amat amat man hurma sang babayi ang maputi nga tun-og… amat amat palapit sa iya…

“Hindi sya karapat dapat sa imo….” Hambal sang tingog nga mabugnaw… pero may tono sang pag simpatiya…

Nagkadto ang panulukan ni Sasha sa ginhalinan sang tingog… pagkatingala kag pagkakibot ang makita sa iya itsura… isa ka mala-diyosa nga babayi ang ara sa iya likod… nakaputi kag ginapalibutan sa puti nga tun-og ang tiilan… sa isa ka ordinaryo nga sitwasyon… pagkahadlok ang mangibabaw sa pinsar sang isa ka tawo kun makakita nga sini nga aparisyon…  pero tungod sang natabo nga pagtunto kay Sasha… ang tawo nga wala na sang pakadtuan, wala na kabatyag  sang kahadlok… nagsabat na lang sya nga may pait sa iya tingog… “Bay-i lang ko bala… wala ka kabalo sang natabo… wala ka ya kabalo sang imo ginahambal….”

“Damo na ako nabal-an… kumpara sa imo nabal-an… naagyan ko na ang bag-o mo lang naagyan… gin batyag ko na… ang subong mo lang nabatyagan…” hambal sang bayi nga ga idlak ang landong sa kadudulman… gin dawatan nya si Sasha sang gamay nga tela… “Ari… trapuhi ang imo luha…”

“Ano ang imo nabal-an…? Gin kuha ni Sasha ang tela… wala sya kabalo kun ano o sino ang babayi nga nakaputi… basi murto…? aswang…? engkanto…? Basi dala na ini sang iya pinsar nga galain… kun ano ano na ang iya makita…! Pero wala na sya labot… kun patyon man sya sang babayi nga nakaputi… ang sakit nga iya ginabatyag galatay nga daw kuryente asta sa iya mga tul-an… wala na sya nahadlok mapatay kun amo ini ang paagi nga magtawhay na ang iya pinsar kag kalawasan…

“Na agyan ko ang gina agyan mo subong… nabatyagan ko ang gina batyag mo… pareho nagtulo ang aton luha sa isa lang ka rason….” Seryoso sya nga gintulok sang nakaputi nga babayi… nagtabo ang ila mga mata pero para kay Sasha… daw galapos ang iya panulukan sa babayi nga puti… halos makita nya na ang mga puno sa likod sa lawas sini… “Ang tawo nga hinigugma ko sang lapaw pa sa langit… nagsaylo ang paghigugma nga abi ko sa akon lang… sa manghod ko nga babayi…”

“Ako… gin baylo nya sa su-od ko nga amiga…” wala kabalo si Sasha kun sino o kun ano ang tinuga nga ara sa iya atubang pero nabatyagan niya subong nga indi na sya ga isahanon sa tunga sang madulom nga kakahuyan… “Amo gid ni kabudlay kag kasakit…?”  wala sya kabalo kun ano ang ipamangkot… pero gusto nya maghambal nga maghambal… ipa utwas ang tanan… sa puti nga bayi nga subong nya lang nakita kag indi pa kilala…

“Huo…” hambal sang puti nga bayi nga mabatyagan nga matuod ini sa tono sang iya tingog… daw mabuka liwat ang dughan ni Sasha… matulo liwat ang luha nga kagina nag untat na… “Pero… magpadayon ka sa imo kabuhi… kinanglan mo magpadayon… kun nadusmo ka… bangon… kag magklakat kun sa diin mo gusto….”

“Pero paano ini mahimo…? kun sobra nga sakit ang imo nabatyagan… sa sobra nga sakit daw indi ka na magbangon kag magpadayon….” Gin uyaptan ni Sasha sang hugot ang tela nga ginhatag sa iya… kag ga hana naman nga matulo ang iya luha….

“Tungod indi ini ang katapusan sang tanan….” Gin uyaptan sa puti nga bayi ang kamot ni Sasha… kag nakita niya ang sinseridad sa mga mata sang epiritwal nga tinuga. “Sari sari ang pwede mangin katapusan sa aton tagsa tagsa nga istorya… indi lang ini… ara sa imo kun gusto mo isulat ang gusto mo nga katapusan para sa imo… pero gapati ako nga hindi masinulub-on ang gusto mo….”

Kag gulpi nadula ang puti nga bayi… liwat nga nag isahanon si Sasha… pero sa layo… ga amat amat na sanag ang langit… kadungan sang pagsanag sang langit ang pagsanag sang pinsar ni Sasha…

=——————-=

English Versoin

“It’s not fair,” Sasha’s sobs echoed through the forest. She looked straight into the picture of her and her love. Ex-love, she corrected herself. She couldn’t believe what had happened, how her hear broke into a million little shards and how she didn’t think she could put them back together again.

It was 3am, she knew that her family would be worried about her, but she didn’t care. Her pain was the only real thing in her life now and she didn’t know how to deal with it. Was everything he said a lie? Was all the time they spent together a fantasy? Was she just afraid to face the truth that he was never in love with her?

She couldn’t, didn’t want to think about any of this. She just wanted to crawl into a hole and die. There wasn’t anything left for her. Not in this world anyway. She thought it would be best for everyone if she just ended it all.

Sasha didn’t notice the fog build up next to her. She probably didn’t even realize she was in the forest anymore. The dew and the mist were changing next to her, in between her tears. The softly formed into a woman’s form, all while she was seeking comfort in the pain she held close to her.

“He isn’t worth it you know.” Sasha looked up from her hands and she saw a beautiful woman, almost formed out of the mist of the forest. Most people would marvel at this supernatural wonder, but Sasha just held a hint of bitterness in her voice as she said, “Leave me alone. You don’t know what you’re talking about.”

“I think I know more than you know.” The apparition brought out a piece of cloth, “Here, this should dry your tears.”

“How would you know?” Sasha took the cloth anyway. She didn’t know who—or what this was. Maybe a ghost, maybe a hallucination, but she didn’t care. Even if this thing came to kill her, it would be a welcome relief from what she was feeling. She couldn’t find the will to care anymore.

“I’ve been there,” the woman was now looking at her, though it seemed to Sasha that she was looking through her. “The love of my life fell in love with my sister.”

“Mine left me for my best friend.” Sasha didn’t know who this was, but now she sensed a kindred spirit. “Does it get any easier?” She didn’t know what to ask, but she knew that she wanted to keep talking.

“No.” The spirit was firm in her voice, Sasha felt a piece of her heart break again. “But you keep going anyway.”

“How can you when it hurts so much?” Sasha gripped the cloth in her hands and felt the tears start to come again.

“Because it’s never the end.” The woman held her hands this time and Sasha could see the sincerity in her eyes. “There’s always another ending, even if you have to write it yourself.”

With that, the woman vanished and Sasha was left alone again.

=——————–=

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Maximilian De Angel Zurbito

Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Maximilian De Angel Zurbito

Story inspired by ‘Mariang Binokong’ in Negros Oriental and Siquijor Island Legends, Beliefs and Folkways. Aldecoa-Rodriguez. 2000.

Mariang Binokong Illustration by Nadine Cabe
Tumblr: http://nadinecabe.tumblr.com/

*Note this story is in Hiligaynon

Ang bulan, nahadlok magsidlak sang iya kasanag, nanago sa likod sang mga panganod.

Maayo. Paminsar ni Sonja. Kabay pa wala pa sila nagsugod

Nagatudo ang mga huringhuring sa sulod sang iya nga ginabitbit na sako, pero isa man lang na kasipa para maghipos ang mga gagahod nga unod. Kabalo siya sang hiwit nga makapalipong sa ila, pero nagdiseder sya nga indi na paggamiton. Para kay Sonja, masgadugang nga pangpakahang ang kahadlok.

Mahiwat ang pulong sa kakahoyan sa guwa sa banwa. Halin pa sang tiyempo sang dumaan nga ginharian, nagapulong na sila kag nagapista. Makahalam-utan paminsaron nga nagadungan ang pista nga ini sa pagkabata sang lapsag sang birhen.

Ginguyod ni Sonja ang sako pasulod sa kakahoyan. Bilog nga gab-i ang pista kag indi siya gusto magrisgo nga makabuya ang iya dala. Ibilin niya ang iya batiis kag paa sa sulod sang kakahoyan kag magsinadya bilog nga gab-i.

Ang gabantay subong sa kakahoyan, isa ka mangingilaw. “Malayo ka sa imo puluy-an,” hambal ni Sonja. “Gakadto lang ko kung diin ko gin-agda,” sabat ka mangingilaw.

“Ano imo guindala?” Ginhaboy ni Sonja ang sako sa tiil ka higante.

“Basta marimis.”

“Ah, amo man guid na ang inyo nga namian. Ulihi na ko?”

“Sulod, mananaggal, wala pa kasugod ang pulong.”

Nakaginhawa sang mag-an si Sonja. Ang pagsugod sang seremonya ang pinakasadyai nga parte. Ginbilin niya ang iya batiis lapit sa isa ka kahoy kag naglupad pababaw.

Nag-intra siya sa mga nagatipon kag nagapalibot sa babaw sang kakahoyan.

Indi maisip sa sobra kadamo ang mga alibadut, abat, kubot, alan, bannog, magkukutud, kalibadut, kag iban pa nga mga dungan nga nagalinupad nga makahaladlok. Wala sanag sang bulan, ginagamit lang nila ila nga dungan para maggiya sang ila mariit nga saot.

Kaupod sini ang siyagit kag hinugyaw sang mga tuhay nga pangayaw sang gab-i. Ang bungisngis, kiwig, kulukupap, kag iban pa nga nag-intra sa dugsing kag sinadya sang selibrasyon.

Katapusan sang serimonya ang pagpunko ka hari sang mga mangkukulam sa dugo kag tul-an nga trono.

Nakibot si Sonja kung ano kahipid sang pagplastar sang tanan, kada-grupo may lugar nga ila para magtipon sang karne kag unod para sa pista.

Gusto niya tilawan ang nagalain-lain nga halad pero wala siya kabalo ano nami unahon. Galalaway siya sa hamot sang dugo halin sa plastaran ka mandurugo, sa tunog sang gaharugkadol sang kaldero ka mga piroto nga puno ka mga preska nga lapsag, sa garaya nga mga ulo dala ka saga-ih nga damo pa karne nga nagatapik.

May mga nagtilaw pangmoderno nga luto sa mga dumaan nga paborito, may ara garagumo nga dinuguan nga may pinirito nga kasudlan, tudlo kag mata bulalo, sizzling puso nga may sarsyado nga utok.

Samtang galawig, gadugang ang pagkagutom ni Sonja, apng guinpili niya ang lugar sa tupad sang tigabulak. Nagatindog siya sa atubang sang lamesa nga may dako nga tapalan kag panglasa. Gakabatian ni Sonja ang hibi sang mga gapangayo bulig halin sa sulod sang sako sa likod sang tigabulak, nalipay guid si Sonja sa amo ni. Lab-as nga karne ang guinpreparar ka tigabulak, espesyal guid apang guinsugtan pa si Sonja nga magpili kung sino nga bata ang gusto niya ipalasa.

Samtang ginatudlo ni Sonja ang gamay nga bata nga babayi, mga lima katuig ang edad, may kinagamo nga naga-baga lapit sa ila.

Ang tigabulak irritable nga naghambal, “Sino ang nag-agda sina?”

Naglupad pababaw si Sonja para makita kung ano ang nagakatabo kag nakilalahan niya dayon ang maman nga gasulong pasulod sa pista.

Halin sang natablo ang insidente pila ka bulan naglipas, tanan nga mga kahaladlukan nga tinuga nagdesisyon nga itago ang pista sa maman para indi maguba.

Ang iban nga higante parehos sang mangingilaw kag timu-timu nagapugong nga Malala ang gamo pero ang iban indi na mapunggan sang naplastar na ang pagkaon sa atubang nila. Indi na sila mapunggan miskan sang pareho nila nga halimaw.

Nakita ni Sonja nga may mga iban nga gatinguha magpalagyo, ginabibit ang ila halad sa pista upod sa ila. Naglabay ang isa ka alan nga nagadalagan bitbit ang isa ka gamay nga bata.

Gahambal ang kinabubut-on ni Sonja nga magdalagan palayo kag sang magdasig pero indi niya makakas mata niya sa gamo nga gakatabo.

Isa na ka oras ang naglipas sang nagsugod pangwasak ang mamam. Ang mga madugo nga bangkay sang bungisngis kag ogro ang nag-adorno sang patyanay.

Wala ang mamam katampad liban sa gutom.

Aswang o tawo, kaonon niya tanan.

Nakita ni Sonja ang mga maalam nga tawo nga ginhimo opurtonidad ang gamo para makapalagyo kag salbar sang ila kabuhi. Naka-dalagan pasulod sa kagulangan ang isa ka gabusong nga babawi samtang nakalingat ang wakwak nga nagdakop sa iya.

Wala kusog o hiwit ang makapugong sa iya. Ang hari sang mga mangkukulam nagsugo sa mga manughiwit nga sakiton ang tinuga nga nagapamatay pero wala pulos ang hiwit kay ang kasakit mas nagapagutom pa guid sa iya. Duwa ka mangkukulam ang napatay sang guintulon sila bilog sang mamam.

Sang natapos na ang tanan, nagtindog ang mamam. Wala bangkay, wala tul-an ang nabilin nga nag marka sang hilitabo.

Guintulok ni Sonja ang madugo nga pagpatay kag guin dalagan ang iya batiis, ang tiyan niya wala unod sa gab-i sa pista.

=——————=

English Version

The moon, afraid to shine its light, retreated behind the clouds.

Perfect. Sonja thought. I hope they didn’t start without me.

The muffled voices inside the bag were starting to get louder, but nothing a swift kick wouldn’t fix. She knew there was magic that she could use to put them to sleep, she decided against it though. Sonja always thought that a little fear did wonders for flavor.

The meeting spot was in a grove in the outskirts of the city. Since the days of the old kingdoms they would meet and share in the feast. It was an amusing irony that the feast was on the same day as the birth of the virgin’s child.

Sonja dragged the sack to the entrance of the grove. The feast would take all night and she didn’t want to take any risks. She would leave her legs inside the grove and celebrate throughout the night.

Guarding the grove this time was a mangingilaw. “You’re far from home,” Sonja said.
“I go where I am invited,” he replied.

“What did you bring?” Sonja tossed the bag to the giant’s feet.

“Something raw.”

“Of course, that’s what your kind likes. Am I late?”

“Enter, mananaggal, we have not yet started.”

Sonja sighed with relief. The opening ceremony was the best part. She left her legs by a nearby tree and soared upwards.

There she joined the flock, swirling above the trees.

Countless alibadut, abat, kubot, alan, bannog, magkukutud, kalibadut and other flying horrors moved in tandem. Without moonlight they only had their intuition to guide their sinister dance.

Accompanying this was the raucous roar of the terrestrial guests of the night. The bungisngis, kiwig and kulukupap, among many others, lent their voices to the celebration.

The ceremony ended as the king of the mangkukulam took his place on the throne of bones and blood.

Sonja was surprised how orderly everything was, each group had their own space in the grove to gather meat for the feast.

She wanted to try the different offerings and didn’t know where to start. The scent of blood from the mandurugo corner made her salivate, the clang from the pirotso’s pot signaled fresh children, there was a collection of heads by the saga-ih complete with the flesh intact.

There were also more ‘modern’ takes on the classics: Crispy dinuguan with deep fried lamang-loob, finger and eyeball bulalo and sizzling hearts with brain sauce.

Sonja was getting hungrier by the minute and she chose the spot beside her where a tigabulak stood. He was standing in front of a table with a large cutting board and a cleaver. Cries of help were echoing from the sack behind him, filling Sonja with glee. Such fresh meat prepared by a tigabulak would be quite a delicacy, he even let Sonja choose which child.

As Sonja was pointing to a small girl, about five years old, a commotion was thundering near her.

The tigabulak, visibly annoyed, said, “Who invited that here?”

Sonja flew up to see what was happening and she immediately recognized the mamam, pushing its way through the feast.

Ever since the incident many moons ago, all of the horrors decided to hide the feast from the mamam, lest the celebration turn into disaster.

The other giants like the mangingilaw and timu-timu were trying to hold it off, but the creature was unstoppable once food was placed in front of it. It would not even stop against a fellow halimaw.

Sonja could see that most were already trying to escape, taking their share of the feast with them. An alan even darted past her, carrying a small child.

Instinct told Sonja that she should run far and run fast, but she couldn’t take her eyes away from the spectacle.

It had been an hour since the mamam started its rampage. The bloodied corpses of the bungisngis and ogro decorating the slaughter. Those that stayed to guard their food were fighting a losing battle.

The mamam knew no allegiance apart from hunger.

Aswang or human, it ate them all the same.

Sonja could see clever humans taking advantage of the chaos and running for their lives. A pregnant woman even managed to slip into the forest while her wak-wak captor was distracted.

No might or magic could stop it. The king of the mangkukulam had his witches try inflicting pain on the creature but that only seemed to make it even hungrier. Two mangkukulam met their end when the mamam swallowed them whole.

In the aftermath the mamam stood. No corpses, no bones to mark the trail of its passing.

Sonja took in the carnage and fled to her legs, her stomach empty on the night of the feast.

=—————————=

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Geli Arceño

Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Geli Arceño

Inspired by the Mamam description in Bikol Beliefs and Folkways: A Showcase of Tradition. Nasayao 2010.

Mamam Illustration by Jesus Miguel Ofalsa

FB: https://www.facebook.com/artsofperdiyo/

*Note this story is in Hiligaynon

Nabatian mo ang mga tingog nila nga ginatawag ang imo ngalan kag napayuhum ka tungod diri. Sa imo huna-huna, isa na naman ini ka gab-i sa syudad nga puno sing kasadya. Wala ikaw makadumdom kung sa diin ukon kung san-o mo sila nakilala, apang indi na ina importante sa imo, kay napun-an ka na sing kalipay. Kaupod sa ila, nagapangasadya man ang imo tagipusuon, kag nagasanag kag nagatahum pa guid ang imo nga kalibutan.

Katahum. Katahum sa ila. Kag manggaranon. Ini nga mga tawo halos indi mapatihan nga matuod. Daw ginaganyat ka kung magtulok ka sa manami nila nga mga mata. Daw indi ka pa guid magtandog sa ila mga maanyag nga panapton tungod sa kahadlok nga basi maguba ang tahi kag tela. Nagasidlak ang ila mga bayo kung maiguan sing kasanag nga daw huna-hunaon mo nga human ang mga ini sa bulawan. Basi amo man gid.

Sini nga gab-i, gindala ka nila sa lain nga lugar. Sa isa ka house party, siling nila. Apang paglab-ot didto, indi ini anggid sa mga party nga nakita mo sang-una. Regal, malapad, maluho, ni indi mo mabal-an kung ano nga mga tinaga ang makalaragway sa dalayawon nga sitwasyon sa sulod.

Ang kasadyahan napun-an sing mga magwapa kag magwapo nga mga tawo, apang makatilingala. Wala sing may naghambal nga isa ato gali ka costume party. Madamo sa ila ang nakapanapton kaangay sang mga bruha kag aswang, indi kaangay sa imo ginsuob. Wala man nagakabalaka ang imo bag-o nga mga abyan kag nagahambal lang nga ang importante yara ka upod sa ila.

Gintagaan ka nila sing mga pagkaon. Mayara sing itom nga kan-on, ugaling bal-an mo kung ano ang mas maayo. Mayara sila sing tanan nga mga managmi nga kagamiton, pati na ang mga managmi nga droga. Ginkaon mo man ini nga wala sing pagduwa-duwa. Naiguan ka na sing epekto. Imo nabatyagan nga nagailis ang itsura sang imo mga upod, ang ila mga buhok kag mata nagaputi. Nabatyagan mo man nga ikaw nagalutaw na, nga daw ginahakwat ikaw halin sa salog. Ang musika nagatudo man nga nagatudo.

Ginlantaw mo ang imo relo. Alas-dos na sing aga. Ginhuna-huna mo nga kinahanglan mo na magpauli. Magpauli sa imo normal, makasulum-od nga kabuhi, upod sang imo normal kag makasulum-od nga mga abyan. Ugaling wala ka na sing labot subong, imo napanumdom nga indi naman malain kung indi ka magpauli.

Indi mo na gusto magpauli.

Kay daw indi mo na man mahimo.

=——————————=

English Version

You hear their voices calling your name and you smile. Another night of fun out in the city, you think. You don’t remember where you met them or when that was, but it doesn’t matter, all you know is the thrill. How it makes your heart beat when you’re with them, how the world is somehow open and beautiful again.

Beautiful. They’re so beautiful. And rich. These people are almost too good to be true. They have eyes that just captivate you within a second of looking at them. You’re almost afraid to touch their clothes, like touching them might destroy the delicate fabric. They so brightly in the light you almost think they might be made of gold. Maybe they are.

Tonight they take you somewhere different. They say it’s a house party. When you arrive it’s unlike any house you’ve ever seen before. Regal, spacious, luxurious, you can’t even find the words to describe how amazing it is just to be inside.

The party is filled with equally beautiful people, but also some strange ones. No one told you it would be a costume party. So many people dressed as witches and aswang that you feel underdressed at this occasion. Your new friends don’t mind though, they say it’s so great to have you here.

They offer you some food, it looks like some kind of black rice, but you know better. They have all the best things, including the best drugs. You eat it without a second thought. The high is amazing. You feel things start to change and move around you. Everyone seems to be changing, their hair and eyes turning white. You can feel yourself floating, like you’re being lifted off the floor. The music feels like it’s getting louder.

You look at your watch. It’s 2am. Getting late. You know you have to get home. Have to go back to your normal, boring life, with your normal, boring friends. But somehow you don’t care anymore, it doesn’t seem like a bad idea to stay.

You never want to go home.

You don’t think you can.

=—————————=

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Nicole Ponsoy
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Nicole Ponsoy

Story inspired by the Dalaketnon entry in Creatures of Philippine Lower Mythology. Ramos.

Illustration and Watercolor by Laura Katigbak
FB: Rabbit Heart
IG: https://www.instagram.com/rabbitheartart/

*Note this story is in Hiligaynon

“Graaah” Nagngurub ang buwaya

“Hipos, maabot lang na ang pagkaon sa indi madugay, dayon makakaon na kita nga duwa” Ang mahigugmaong tugda sang Aswang sa iya nga alaga.

Tumalagsahon na lamang kun maglinabat ang mga buhi nga kalan-on, mga biliktimahon. Nakahibalo na ang mga tawo nga ang ini nga sapa-sapa, puno sang mga aswang kag iya alaga, ugaling indi ini upang sa pagpangita sang buhi nga kalan-on.

“Kinahanglan lang natonmagpalapit sa mga panimalay, kag mangin maayo na ang tanan,” Nagngurub liwat ang buwaya kag ginhambalan lamang siya sang aswang.

“Kabalo guid ko sina, makakita guid kita sang bata, kabalo guid ko nga nanamian ikaw sang sabor sina”

Nag ikol-ikol ang ikog sang buwaya nga may kalipay kay binulan na sang ulihi siya nakatilaw sang bata.
“Huo, lakat kita, palapit kita sa mga panimalay kag mabutang sang siod. Puwede guid naton masiod ang mga nagalangoy sa suba.”

Naglakat ang aswang sa pangpang sang suba kaupod ang iya nga buwaya.

Nagutom na guid siya kag ang iya nga buwaya, tungod sa paghalong sang mga tawo, iwat na guid ang pagkaon. Ang manugpangisda nga nagtalang sa dulunan sang sapa-sapa ang ulihi nila nga nakaon, Palakpalakan kag nagabato, paniyapon nga wala nila napasaboran.

Nagayuhum ang aswang. Kabalo siya nga damo guid sila madakpan sini. Nagasalig siya sa kusog sang iya nga buwaya para sa pagdakop sang ila nga kalan-on, indi siya angay sang iban nga aswang nga nagalupad kag nagapangpahog sang mga tawo sa mga panimalay.

Isa siya ka Agalon Hayopan, isa ka aswang nga nagasagod sang buwaya para magsiod sang mga biliktimahon para sa iya. Gina sunlog sila sang iban nga aswang nga tamaran, ugaling wala sila kabalo kun ano kabudlay magsagod sang isa lamang ka buwaya halin sa itlog.

Nagngurob liwat ang iya nga buwaya kag nagkadlaw. Tinuig na ang ila pag-updanay, halin oa sang gamay pa ini.  Kabalo guid siya sang mga gagmay nga butang nahanungod sa iya nga buwaya, amu man ang buwaya sa iya. Indi sila masipak, kabalo guid siya nga kun may yara siya sang kalan-on, mabalik ang iya nga pagkatamaran.

“Ari n akita, nagtindog sila nga duwa sa pang-pang sang suba.

“Oras na para magkuha sang pagkaon”

“Grraahh” Nagangurub nga sabat sang buwaya.

=———————=

English Version

“Grrrah,” The crocodile groaned.

“Hush now, the food will come by soon, then we will both have something to eat.” The aswang said lovingly to her pet.

Prey was hard to come by these days, the humans knew that this place in the swamp was the hunting ground for the aswang and her pet, but that wasn’t about to stop her from finding a meal.

“We just have to go closer to the village, and then everything will be better,” The crocodile grunted again and the aswang reassured him. “I know, we’ll find some children, I know how much you like the taste of those.”

The crocodile wagged its tail with joy; it had not had that treat in many months.

“Yes, let’s go nearer to the village and set a trap. We can catch the ones swimming by the river!” The aswang walked alongside her pet to the riverbank.

She was hungry, and so was her pet. Due to the human’s caution, food was hard to find. The last meal they both had was a fisherman that strayed too far into the swamp. He was stringy and tough, not a dinner that either of them savored.

The aswang was all smiles though. She knew that prey would be plentiful. She had always relied on the strength of her pet to catch their meals, she was not like the other aswang who would fly around the village terrorizing the humans.

She was an agalon hayopan, a kind of aswang that would raise crocodiles to hunt their prey for them. The other aswang would often jeer and call their kind lazy, but they would never know the hardship one would take just to raise a single crocodile from an egg.

Her pet grumbled again and she laughed. They spent years together and she had raised this one ever since he was a hatchling. She knew his quirks and quips just as well as he knew hers. They were inseparable. She knew that once he had something to eat, he would change back to his lazy self.

“We’re here,” The aswang and her pet stood by the river.

“Time to get some food.”

“Grrrah,” replied her pet.

=———————-=

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Rocky Nicor
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Rocky Nicor

Inspired by the Agalon Hayopan legend from Bicol: Filipinas Volume 12, Page 53, Filipinas Pub., 2003

Agalon Hayopan Illustration by NightmareSyrup
Tumblr: http://nightmaresyrup.tumblr.com/