*Note this story is in Cebuano

Ang iyang mga tunob kay mas gaan pa sa alisngaw nga nagliyok sa Laguna de Bay. Ang maanyag nga babaye nahiayon sa paghandom sa iyang mga pamagdoy kaniadto, labina duol sa lugar kung diin sya gamhanan. Ang ubang mga espiritu natingala nganong mopili siya og tukmang lugar nga adunay daghang mga tawo, wala sila masayod sa kalipay nga ilang mahuptan pamaagi sa pagduwa sa mga lumulupyo sa yutan-ong kalibutan. Ang kalaay ug ang pagkamatunhayon gabalikos, ug kinahanglan niining ipatigayon ang nauna.

Ang mga lirio sa tubig kay gaan-gaan karong adlawa. Ang kamig sa hangin nagsulti kaniya nga si Larina nagahilak napod. Ang engkanta nakahinumdum sa krimen nga maoy hinungdan nga iyang gisilotan ang dangga nga babaye, mga pipila ka tawhanong kinabuhi na ang nilabay.

Nakahinumdum siya kaniadtong si Larina usa pa ka maanyag nga dalaga nga adunay bulaw nga buhok, apan napuno kini sa mapintas nga mga katuyuan. Hingpit nga bali ang iyang igsoon nga babaye, ang buhok kay itom nga sama sa kangitngit sa kagabhion kanus-a ang Laho gapatigayon sa iyang buhat ug mas maloloy-on pa sa usa ka Kamanan Daplak. Si Mara ba kini? Maria?… Mangita, siyempre, dugay na kini kaayo nga hapit na niya makalimtan ang iyang ngalan.

Nihuyop pagusab ang mabugnawng hangin ug gipugngan sa engkanto ang iyang kaugalingon sa pagkatawa. Usa ka hangin sama niini ang nitabang kaniya sa pagsabwag sa sakit nga nitakboy kang Mangita, nga maoy pasangil sa iyang pagkaluwas ug pagsilot sa iyang igsoon.

Siyempre, ang mga liso dili gayod makaayo kang Mangita. Mao lamang kini ang mosabwag sa tunglo inig balik sa engkantada. Nikuha kini og dose ka mga liso, dose ka higayon nga imbes hatagan og tambal ang iyang igsoon, gibutang hinoon ni Larina ang liso sa iyang buhok. Nakadayeg ang engkantada, ang kanang klase sa kapintas haom sa usa ka dalaketnon. Iya untang ihatag ang maong babaye sa mga espiritu kung wala lang unta siya nangandoy sa pagpanimalos.

Dili ang kapintas ni Larina ngadto kang Mangita ang gikasilagan niini, dili usab ang kamatuoran nga wala kini nirespetar sa espiritu sa wala niini paghanyag og pagkaon. Tungod kini sa kapamangahason sa maong babaye sa pagtukmod sa engkantada sa yuta.

Adunay gamay nga leksyon para sa mga tawo niining tanan:

Ayaw gayod hilabti ang engkantada.

=———————=

English Version

Her footsteps were lighter than the mist surrounding the Laguna de Bay. The beautiful woman liked to reminisce about her previous adventures, especially around her place of power. The other spirits wondered why she would choose a place with so many humans around to be her locus, they would never know the joy that one could acquire through toying with the denizens of the earthrealm. Boredom and immortality were intertwined, and she had to deal with the former somehow.

The water lilies were lighter today. A chill in the air told her that Larina had been crying again. The engkanta remembered the crime for which she had punished the spoiled girl, it was many human lifetimes before.

She remembered when Larina was a beautiful maiden with golden hair and cruel intentions. The sister was the complete opposite, hair as black as a night when the Laho would do its business and kinder than a Kamanan Daplak. Was it Mara? Maria?… Mangita, of course, it had been so long she had almost forgotten her name.

The cold wind blew again and the engkanta stopped herself from laughing. It had been a wind like this that helped her spread the sickness that Mangita caught, which gave her an excuse to save her and punish her sister.

The seeds would have never healed Mangita of course, they were just there to spread the curse when the engkanta returned. It had taken twelve seeds, twelve times when instead of giving a cure to her sister, Larina put a seed in her hair. The engkanta was impressed, that kind of cruelty befitted a dalaketnon. She would have given the girl to those spirits had it not been for the revenge the engkanta craved.

It wasn’t the cruelty that Larina showed to Mangita that the engkanta loathed, not even the fact that Lariana had disrespected the spirit by not offering her food. It was when the girl had the audacity to push the engkanta to the ground.

There was a small lesson for the humans in all this:

Never touch an engkanta.

————————–————————–———————–

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term.

Written by Karl Gaverza
Cebuano Translation by Joy Gabales
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Joy Gabales

Story continued from “Mangita and Larina” http://www.sacred-texts.com/asia/pfs/pfs08.htm

Story inspired by Philippine Folklore Stories. Miller. 1904. (Full text can be accessed at http://www.sacred-texts.com/asia/pfs/index.htm)

*Note this story is in Cebuano

Sa ibabaw sa langit ug sa kawanangan, ang mga bitoon makadungog sa imong mga pag-ampo.

Nagpabilin sila ingon nga hilom nga mga saksi sa pagbusikad sa kasaysayan apan bisan sila, kinahanglan nga mobarug sa daplin sa diha nga ang Makagagahum magpakita sa Iyang gahum.

Ang mga bitoon wala magtagad. Sila nagpatigbabaw sukad sa kabatan-onan sa kalibutan ug ang katawhan usa lamang ka silaw sa mata sa Makagagahum.

Ang mga bitoon nagpabilin ug sila molahutay.

Nagsugod ang atong istorya sa usa ka gitubag nga pag-ampo.

Ang naga kay hakog. Wala kiniy kalooy sa mga tawo nga nagpuyo sa iyang teritoryo. Adunay mga haligi nga gasiga nga mogawas sa iyang mga mata, nga mosunog sa tanan nga iyang tukbonon. Ang hilo nga nag-agas gikan sa siyam ka sanga nga dila niini mikaylap sa walay kaluoy sa iyang mga biktima.

Tulo na lang ka mga kalag ang nahabilin human gilamoy sa mangtas ang dautan, usa ka inahan, amahan ug anak.

Ug ang ilahang pag-ampo ang gidungog sa mga bitoon.

“Labawng Makagagahum luwasa kami gikan niining dakong naga, ikaw lamang ang adunay gahom sa pagpahunong niini,” hangyo sa amahan.

Gitubag ang ilang pag-ampo apan dili sa Labawng Makagagahum.

Ang mga bitoon nagtan-aw samtang ang dakong naga nagtabyogtabyog sa iyang ikog ug nagpadala og usa ka makalilisang nga unos ngadto sa magtiayon.Ilang nakita ang kabukiran nga nangurog sa kahadlok sa gahom sa mananap. Dili kini motugot nga mabuhi ang mga tawo, ang kabangis sa naga dili motugot niini.

Gilibotan sa kapungot ug kalayo ang pamilya, bisan ang yuta daw naghilak sa kasakit. Nagsubay ang kaalaot ug pag-antos sa agianan sa naga, ang nangadugmok nga mga lawas sa iyang mga biktima nagpasad sa agianan sa mangtas hangtod nga ang dakong mananap niatubang sa iyang katapusang biktima.

“Kung mao kini ang kabubut-on sa Labawng Makagagahum, ato kining pagadawaton,” pagbakho sa inahan. Hugot niyang gigakos ang iyang pamilya, ang bugtong kahupayan nga nahabilin sa ilang kahimtang.

Ang naga nilukso ngadto sa langit ug niabri iyang dakong baba.

Ang pamilya nipiyong sa ilang mga mata ug gihuwat ang dili kalikayan, pero ang Labawng Makagagahum nakadungog sa ilang mga pangamuyo ug nagpakita sa iyang kaayo.

Nilukso ang bakunawa, pero wala kini makaabot sa iyang puntarya. Nisaka kini sa kalangitan, lapas sa mga panganod ug didto sa ginsakpan sa mga bitoon, mga dagkong alisngaw ug aso ang nagsunod niini.

Sa diha nga ang naga daw dili na makapadayon og saka, mihunong kini, gisuspinde sa taliwala sa mga bitoon ug gilibutan sa kalayo niini.

Nagpasalamat ang pamilya sa Makagagahum sa Iyang kaluoy, sa kahangturan gihinumduman ang adlaw nga naluwas sila sa kabangis sa mananap.

Ug kumusta ang mga bitoon?

Ilang gitugyan ang tanan sa Labawng Makagagahum, gidawat ang bag-ong dapit sa naga taliwala sa ilang gingharian.

Apan bisan sila nahibalo nga kini dili molungtad.

Kay ang mga bituon makadungog sa mga hunghong sa naga. Naghulat sila sa katapusan sa mga adlaw nga ang dragon mosibat ngadto sa yuta ug lamyon ang tanan nga daotan nga mga kalag nga wala motuman sa Labawng Makagagahum.

Ug busa ang mga bitoon nagpabilin nga mapailubon hangtud nga ang mga langit ilaha na usab.

• Sa mito nga Samal ang milky way nakita nga usa ka higante nga dragon nga natanggong.

=—————————————-=

English Version

Over the sky and in the firmament, the stars hear your prayers.

They stay as silent witnesses to the unfolding of history, but even they must stand aside when the Almighty displays His power.

The stars do not mind. They have prevailed since the world was young and humanity was but a glimmer in the Almighty’s eye.

The stars remain and they endure.

Our story begins with an answered prayer.

The naga was ravenous. It did not show mercy to the humans living in its territory. From its eyes shot pillars of flame, incinerating all those that it considered prey. The poison flowing from its nine forked tongue spread through its victims without pity.

There were only three souls left after the monster had devoured the wicked, a mother, a father and a son.

And it was their prayer that the stars overheard.

“Almighty deliver us from this great naga, only you have the power to stop it,” the father implored.

Their prayer was answered but not by the Almighty.

The stars watched as the great naga swung its tail and sent a terrible gale towards the couple. They saw the mountains shiver in fear at the beast’s power. It would not allow the humans to survive, the naga’s cruelty would not allow it.

Fury and flames surrounded the family, even the earth seemed to cry out in pain. In the naga’s path trailed misery and suffering, the broken bodies of its victims littered the monster’s passage until the great beast came face to face with its final prey.

“If this is the Almighty’s will then let it be so,” the mother sobbed. She held tight her family, the only comfort left in their plight.

The naga leapt into the sky and opened its titanic maw.
The family closed their eyes and waited for the inevitable, but the Almighty heard their pleas and showed his benevolence.

The dragon leapt, but it did not meet its target. It rose high into the heavens, past the clouds and into the realm of the stars, gigantic gouts of flame and smoke trailing in its wake.

When it seemed the naga could not go higher it stopped, suspended between the stars and surrounded by its blaze.

The family thanked the Almighty for His mercy, forever remembering the day they were saved from the savagery of the beast.

And what of the stars?

They surrendered to the will of the Almighty, accepting the naga’s new place betwixt their realm.

But even they know it will not last.

For the stars hear the naga’s whispers. They await the end of days when the dragon will sweep towards the earth and devour all those wicked souls that do not obey the Almighty.

And so the stars remain patiently until the heavens are theirs once again.

————————–————————–————————

• In Samal myth the milky way is seen as a gigantic trapped dragon.

*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term.

Written by Karl Gaverza
Cebuano Translation by Joy Gabales
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Joy Gabales

Adapted from ‘The Dragon’ in Sulu Studies 2. Rixhon ed. 1973.

The Imprisoned Naga Illustration by Julius Arboleda

*Note this story is in Cebuano

Kaso # MKJG 7325

Gihangyo ang kapulisan nga ikonsulta ang kaso sa mga nalumos nga turista sa sulog sa suba sa Ulot. Nailhan ang maong lugar sa pagsakay sa mga bangka nga walay katig aron magpabilin silang balanse nga gitawag og Torpedo Boating. Human og sakay sa sakayan naandan na nga gawi ang paglukso ngadto sa nagahaguros nga suba sa gitawag og Deni’s Point diin ang mga giya mosulti sa mga turista sa pagkuha sa pisi sa dili pa ang sulog modala kanimo ngadto sa unahan.

Ang maong aksidente nahitabo niadtong Hulyo 8, 2018. Ang duha ka turista, sila Rowena Yi ug Winston Yang, parehong mga taga-Tsina, nisakay sa mga sakayan ala 1 sa kadlawn. Morag normal ra ang dagan sa tanan hangtud naabot sila sa Deni’s Point kung diin, pagkahuman og lukso sa suba, wala na kini sila motunga pa og balik. Sa kahadlok nga ang duha kay nadala sa sulog sa suba, naghimo ang mga giya og grupo para mangita kanila. Ilang nakit-an ang lawas ni Winston Yang sa daplin sa suba 1 kilometro gikan sa iyang giambakan.

Ang mga paningkamot nga buhion siya wala’y kapuslanan tungod kay taudtaud na kining nalumos. Gikuha ang patay’ng lawas ug gibalhin sa pinakaduol nga morgue alang sa pagsusi. Ang pagkalumos mao ang dayag nga hinungdan sa kamatayon, apan daw adunay mga bun-og sa bukongbukong, nga daw adunay nagguyod kaniya paubos.

Ang lawas ni Rowena Yi wala gayod nakita, ilang pangagpas nga ang kusog nga sulog sa suba gadala sa lawas niini ngadto sa dagat. Ang maong lugar ilang gisusi pag-ayo ug aduna pay usa ka grupo sa mga eksperto nga gipalupad gikan sa Tsina aron sa pagtabang sa pagpangita, apan kini’y nahimo. Ang pagpangita natapos usa ka bulan pagkahuman sa insidente.

Niadtong Septembre 3, 2018, aduna na usab nangawala nga laing grupo sa mga turista. Niining higayona, wala na mipatigbabaw ang tulo ka mga abenturiro gikan sa Manila, sila Loren Albay, Samuel Encarnacion ug Iñigo Ferrer human miambak gikan sa Deni’s Point. Milungtad og 2 ka buwan ang pagpangita sa ilang mga patay’ng lawas ug daw wala na’y makuha sama sa nahitabo kang Rowena Yi, apan usa sa mga turista nga si Samuel Encarnacion adunay gibitbit nga GoPro kamera sa iyang helmet. Ang kamera nakuha sa usa sa mga mananawom atol sa ilang pagpangita.

Lisod ang pagsusi sa bidyo. Atol sa tempo nga 30:46 makita nga ang tulo (si Samuel Encarnacion naa sa likod mao nga hingpit nga makita ang laing duha ka mga turista) nagbitay sa pisi. Diha na nga daw nawala sa iskrin si Loren Albay. Ang pag-analisar sa bidyo nagpakita nga posibleng gitukmod siya sa usa ka paspas kaayo’ng nilihok nga butang nga nakasentro sa iyang mga tiil. May midakop sa iyang bukongbukong ug giguyod siya sa sapa.

Ang suba sa Ulot, sa pagkakaron, ky gisirado sa mga turista apan aduna pa gihapon ang panginahanglan sa Torpedo Boating. Ang mga lokal nga giya nagplano nga iabri kini pag-usab sa sunod nga mga semana gawas kon adunay igo nga rason para babagan ang ilang panginabuhian.

Usa sa mga giya, si Ramon Agbon, ni duol sa mga pulis ug mananawom atong ining mga insidente ug nihatag sa samang pahayag sa duha ka higayon:

“Kining mga tawhana walay respetar sa suba. Adunay mga naggamit niini nga dapit ingon nga usa ka dapit sa pagpangayam, andam sa pag-atake sa usa ka higayon nga pahibalo. Sinugdanan pa lamang kini.”

Gipangutana kini sa mga opisyal mahitungod sa iyang pahayag, apan iya lamang sublion ang iyang gisulti. Ang ubang mga opisyal nagtuo nga kini tanan aksidente, nga ang mga giya kinahanglan nga adunay mas estrikto nga mga lakang sa kaluwasan aron dili na kini mahitabo pag-usab. Ang uban nagtuo nga kini mahimong mas daotan ug adunay nagpaluyo nga tawo sa mga insidente.

Tungod kay wala na silay dugang ebidensya, ang rekomendasyon sa mga opisyal kay ang paghigpit sa mga lakang mahitungod sa kahilwasan sa Torpedo Boating ug ang sunod nga mga pag-ambak sa suba. Ang mga giya miuyon niini ug buhaton ang tanan nga paningkamot aron mapauswag ang kahimtang sa kahilwasan sa lugar.

=—————————–=

English Version