*Note this story is in Hiligaynon

Isa ka gab-I, galinagumba ang kalangitan. Isa ka dako nga espiritu ang nahulog sa duta kag napierde.

Nanagu ini sa kabukiran, blan sini nga ini natabu na maka sien — indi, pila ka libo ka beses na sang una.

Ang gusto lang sini magpahuway asta maga gwa naman ang sunod nga bulan.

Pero sina nga gab-I daw may lain gid nga nakatago.

Ang espiritu nagbarikutot sa tupad sang kuweba kag ginpiyong ang mga mata sini, nagalaum sang mahamuok nga tulog.

Kuntani madayun na ini kung indi tungod sa isa ka tingog nga nagpukaw sini.

“Ano atu?”

Ginpangita sang espiritu sa iya palibot kung diin naghalin ang gahod. Wala ini naanad mangita sang mga butang nga mas gamay pa sang sa bulan.

Ini nag singgit, ” Sino ina? Magpakita ka!”

“Indi mo kinahanglan magsinggit.  Ari ako diri.”

Ginlisu sang espiritu ang iya ulo kag sa entrada sang kuweba may isa ka matahum nga tawo.

Nanghayhay, kag sa panumduman sang espiritu. Isa sa ila.

Ang espiritu wala sang pagbatok sa mga matahum nga tinuga, mas nubo sila sa iya, literal man ukon metapora. Nahibaluan man nila mabudlay sapakon ang mga espiritu, kay sila gid maukpan sang kaakig sini.

“Ginabalabagan mo ang akon nga kuweba,” siling sang matahum nga tinuga.

“Ginamandar mo bala nga mahalin ako?” siling sang daku nga espiritu sa pang istorbo sini.

“Ginahingyo ko lang nga sa iban ka lang tani, hapos ka lang makalupad sa kalangitan nga daw pispis. Palihog indi pagbalabagi ang akon kuweba.”

“Kag ngaa masaylo ako bi sa iban? Sin-o ka sa pamatyagan mo para hambalan si Kedu kung diin makadto.”

“Palihog, gusto ko mag-isahanon.”

“Indi bala tanan man kita.”

“Teh mahalin ka na?”

“No gid, sa pamatyag ko.”

Nagpanghayhay ang matahum nga tinuga. Nahibalu-an niya nga wala sang paagi nga magdaug siya. Nakibot man siya nga ginpahambal siya ni Kedu sang amu sini kalawig. Sa kakusog sang gahum sini, makahalit ini sang matahum nga tinuga sa isa ka pitik. Wala man sang may madula sa matahum nga tinuga, amu nga ini nagdesider nga magpungko sa malapit nga bato kag nag istorya sa daku nga espiritu.

“Ngaa ginpili mo magpahuway diri?”

“Nakita ko ini halin sa babaw kag daw komportable, ngaa abi makadto ako di?”

“Daw sa nakapoy gid ikaw.”

“Nakapoy gid.”

“Ano natabo?”

“Pareho lang permi. Nadakpan ko ang bulan, apang indi ko ini makaptan.”

“Ano kinalain niya subong?”

“Gusto ko mahibaluan.”

Nanghayhay si Kedu kag narealisar nga wala na niya masalaysay ang ini nga istorya sa pila na ka bulan. Ang matahum nga tinuga arisgado para mamangkot, kundi pasugtan na lang.

“Nagsugod ini sang sinauna pa nga tiyempo. Kung sa diin mga espiritu nga mas makusog pa sa imo kag sa akon, naga dominar sang tanan nga butang, ang nagligad, ang subong kag ang mangin pa lang.”

“Bu-ot mo silingon, nga indi ikaw halin diri sa duta?”

“Indi, gamay nga espiritu, indi ako diri naghalin.”

Nakibot ang matahum nga espiritu. Sa ila kalibutan, ang ginhalinan indi importante. Ginhuna-huna lang sini nga maski ano ka klase nga espiritu, parti ka na gid sang kadutaan. Napukaw ang iya interes kag madamo pa gusto mahibaluan.

Nagpadayun si Kedu, “Madamo sang mga diyos sang una kaangay man sang mga demonyo. Ang ila giyera tama ka baris kag madugo. Pero wala man nagmayo sang sila nag apinay. Kis-a napinsar niya man kung ano natabo kung lain ang ginpili nya nga desisyon. Basi kumpleto pa ako.”

“Kumpleto?”

“Hibalu-a ang imo lebel. Pasugira ako sang akon istorya.”

“Pasensyaha ako, daku nga espiritu, palihog padayon.”

“Kami gin-engganyo sang promisa sang immortalidad. Kag naintu-an kami s apagpati sa ila mga binutig. Sa daku nga dagat kami nagtindug, bayolente nga ginbaliskad ang mga balud sa masarangan sang amon gahum. Naglipas ang walay katubtuban, asta ang amon premyo nagbangon halin sa kaidalman. Ang Amrita.”

“Amrita?”

“Ang duga sang immortalidad. Ang solo nga rason ngaa kami nag-ubra para sa ila.”

“Ano natabo sa ila?”

“Ginpanginwala nila ang amon nga parte. Nag-ilig ang kaakig sa amon mga ugat samtang nagplano sang pagbalos. Maski lain nga plano ang akon nga ginpili.”

Nag-agi ang katinong sa mga espiritu nga daw angay sa mga tun-og sa mga dahon.

“Daku nga espiritu? May mala-in bala?”

“Ako –” nagpalatik si Kedu. “Wala ko na gani madumduman kung ano ang akon ngalan.”

“Ano buot mo silingon?”

“Indi importante ang mga ngalan. Lain atu nga panahon. Kumpleto pa ako sadto. Samtang ang iban nga kapareho ko nagaplano, ako nag-giho na ya. Nag kuno-kuno ako nga isa sa ila, ginkuha ko ang duga kag nalab-ot ang akon nga handum.”

“Nangin immortal ikaw.”

“Kung ano man ang maayo nga gindulot sina. Ang duwa nakita ang akon taktika kag ginpaandaman ang pinakakusog nga sahi nila.”

“Ang duwa?”

“Ang adlaw kag ang bulan, siyempre.”

Naglungo ang matahum nga espiritu. Abi gid niya nga ang Kedu kag ang bulan repleksyon sang kalikasan, ang walay katapusan nga saot sa kunop sang kalangitan. Makakilibot nga ini tama ka personal.

Nagpadayon si Kedu, ” Ano pa abi ang akon mahambal? Nasamaran ang akon ulo kag subong amu na sini ako, lawas nga indi kompleto.

“Kag ngaa nagkadto ikaw sa sini nga kadutaan?”

“Ginasundan ko ang adlaw kag ang bulan, maski diin sila nagapasanag. Sa iban nga kadutaan, ang akon ulo ang nagalagas sang bulan, sa iban kung ano ang bilin sang akon lawas amo ang magalagas sa mga tunto nga ina. Pero indi ta sila makaptan, ang duwa nag inum man sang duga. Basi mientras tanto atun kapalaran nga padayunon ang ini nga pagkuno-kuno.

“Salamat sa imo salaysay, daku nga espiritu. Dungug gid sa akon nga ini mabati-an.”

“Maayo, kay ikaw mapatay upod sina nga nga dungug.”

Sa isa ka pitik ang higante nga ikug ni Kedu naghampas sa porma sang matahum nga espiritu.

Kag sa kalinungan nga nagsunod, nagbarikutot si Kedu sa atubang sang kuweba, katapusan, makuha na gid niya ang gusto nga pauway.

=—————————–=

English Version

One night, the heavens churned. A great spirit fell to the ground and was defeated.

It retreated to the mountains, keenly aware that this had happened a hundred—no, a thousand times before.

All it wanted to do was rest until the next moon would come.

But that night had something else in store.

The spirit huddled beside a cave and closed its eyes, hoping for the sweet tranquility of sleep.

And it would have succeeded if not for a voice that jolted it awake.

“Excuse me?”

The spirit looked around for the source of the noise. It was not accustomed to looking for things smaller than the moon.

It bellowed, “Who is there?! Show yourself!”

“You don’t need to shout. I am right here.”

The spirit tuned its head and at the entrance of the cave was a beautiful man.

Sigh, the spirit thought. One of them.

The spirit had nothing against the beautiful ones, they were beneath him, both literally and metaphorically. They also knew better than to engage with the spirit, lest they suffer its wrath.

“You’re blocking my cave,” the beautiful one said.

“Are you demanding that I leave?” the great spirit eyed this inconvenience.

“I’m asking you to go somewhere else, you can move through the sky as easily as a bird. Please do not block my cave.”

“And why would I go elsewhere? What makes you think that an insignificant spirit such as yourself has any right to tell Kedu where to go.”

“Please, I would just like to be left alone.”

“Don’t we all.”

“So, will you move?”

“No, I don’t think I will.”

The beautiful spirit sighed. He knew there was no way he could win. He was also surprised that Kedu let him speak this long. With its enormous power it could destroy the beautiful spirit in an instant. There was nothing left to lose for the beautiful spirit anyway so he decided to sit on a nearby rock and have a conversation with the great spirit.

“Why did you choose this place to rest?”

“I saw it from above and it looked comfortable, why else would I go here?”

“You seem very tired.”

“I am.”

“What happened?”

“The same as always. I caught the moon but could not hold it.”

“Why couldn’t you?”

“What difference does it make?”

“I would like to know.”

Kedu sighed and realized he had not told that story for many moons. The beautiful spirit was brash enough to ask, might as well humor it.

“It started in the time before times. Where spirits greater than you or I held dominion over everything that was, is, and will be.”

“You mean that you were not from this land?”

“No, small spirit, I was not.”

The beautiful spirit was surprised. In their realms origins did not matter. It was assumed that, whatever spirit you are, you had always been a part of this land. His curiosity was piqued and he wanted to know more.

Kedu continued, “There were many gods then as well as demons. Their battles were fierce and much blood was spilt. Though it was not any better when they decided to work together. I sometimes wonder what would have happened if I had made different choices. Maybe then I would still be complete.”

“Complete?”

“Know your place. Let me tell my story.”

“I apologize great spirit, please continue.”

“We were enticed by the promise of immortality. And fools we were for believing their lies. By the great ocean we stood, tossing the waves as violent as our powers allowed. The eternities passed by, until our prize rose from the depths. The Amrita.”

“Amrita?”

“The nectar of immortality. The only reason why we would ever work with them.”

“What happened then?”

“They denied us of our share. Anger flowed through our veins as we planned our revenge. Though I chose a different ploy.”

Silence blanketed the spirits like dew settling on leaves.

“Great spirit? Is there something wrong?”

“I—” Kedu let out a chuckle. “I don’t even remember what my name was.”

“What do you mean?”

“Names do not matter. It was a different time. I was complete then. While others of my kind planned, I set out into action. I disguised myself as one of them, taking in the nectar and achieving my goal.”

“You became immortal.”

“For whatever good that did. The two had seen through my ruse and warned the most powerful of their kind.”

“The two?”

“The sun and the moon, of course.”

The beautiful spirit nodded. He had always assumed that the Kedu and the moon were reflections of nature, an endless dance in the cloak of the sky. It was surprising to find out it was so personal.

Kedu carried on, “What else is there to say? My head was severed and now I am what I am, a body left incomplete.”

“And why did you come to this land?”

“I follow the sun and moon wherever they shine their light. In some lands it is my head that hunts the moon, in others what is left of our body pursues those fools. But we cannot hold them, the two had also imbibed the nectar. Maybe we are forever destined to carry out this charade.”

“Thank you for your story, great spirit. I feel honored to have heard it.”

“Good, then you will die with that honor.”

In a split second Kedu’s massive tail crashed onto the beautiful spirit’s form.

In the silence that followed Kedu curled up in front of the cave, finally able to get the rest that he sought.

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Pauline Brooks Dalisay
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Pauline Brooks Dalisay

Inspired by the Ketu/ Kedu descriptions in Tagalog Borrowings and Cognates by Jean Paul Potet (2016) and Diccionario mitológico de Filipinas in
Volume 2 of Retana, W.E. Archivo del bibliófilo filipino by Ferdinand Blumentritt, trans Marcaida D. (2019)

Kedu Illustration by Yuriko Yoshida
IG: @yumiro45

FB: Yumiro45

*Note this story is in Hiligaynon

“Akun ni tanan sala.”

Ginbalikan sang lalake kung san-o ini nagsugod. Tama ka klaro ang mga senyales, apang may pagbanta na nga magagiya subong. Adlaw-adlaw niya ginapangamuyo nga luwason siya sang Ginoo sa sini nga kabudlayan.  Pero indi ini matu-od syempre, maski silingun sang makaaku nga mag-untat, nahibalu-an niya sa iya tagipusuon nga indi siya makapadayon asta matapos niya ang iya penitensya.

Isa ka malinong nga hapun, sang ang babaye nagbalik. Mainit ang pagbatun niya sang ini gintabo niya sa airport.

Sang ara ang babaye sa iban nga pungsod, permi ini nagasulat parti sa katugnaw nga iya nabatyagan. Ini iya ginkumpara nga kaangay nga daw gapalanupsup sa iya nga kaugatan.

Ginsilingan niya siya nga indi ini importante. Daku nga kabudlay ang inagyan sang babaye, kag ang gusto lang niya makapahuway ini sa ila balay. Wala pa niya nabati-an ang bug-os nga istorya halin sa asawa, pero makita niya sa mga mata sini, nga gusto na lang sini malipatan.  Sa ulihi nga sulat sang babaye, iya ginsaysay kung paano sini indi na masarangan pa nga mapalayo sa ila pamilya.  Nag-ugyon siya, pabay’i da ang kwarta.  Paga-unungan niya ang iya asawa, kag malampuwasan nila ini kag mas mangin mabakod.

Sa subong, amu ina ang iya ginapatihan.

Daw naga-pangpasu ang singsing pangkasal. Katingalahan nga ginasuksok niya pa ini, maski nagapadumdum ini sang mga nagligad sang naigu sang repleksyon sang bulan.  Naglungo na lang siya kag ginhatag ang atensyon sa iya tuyo.

Dira siya niya nasundan, paagi sa mga nagkalain-lain nga apat ka baryo, kag nagalaum siya nga maabtan niya antes ini makapalagyo.

Sang una, iya ginpaminsar nga mapauntat niya ini antes pa makapang biktima, kay madali ini siya makilal-an.

Sa tunga sang nagabiti nga init sang adlaw, pagkatapos sang isa ka bulan nga paglagas – lagas sa asawa, gin-aku niya sa iya kaugalingon.

Mas makusog. Mas madasig.

Mas baris nga indi niya maintindihan.

Mabug-at ang singsing sa iya tudlo, pero ang inggat sini nagpadumdum sa iya sang pila ka butang. Amu ini ang iya kalbaryo, kag duha lang ka butang ang makapauntat sini.

Pagkatapos sang isa ka semana nga pagpahuway halin sa pagka-jetlag, gilayon na ini nagbulig sa sulod balay.

Ang mga bata nila nga lalaki, nalipay gid nga nagpauli ang ila iloy. Wala siya nahadlok nga aku-on nga, daw mahibi siya, sang makita niya gahampang ini kaupod sa ila mga kabataan.

Sang ginbatun sang babaye ang oportunidad nga mag-ubra sa iban nga pungsod, tam-an pa ka gagmay ang ila kabataan para maintiendihan ang pagsakripisyo sini. Sadto nga adlaw, ginhakus niya sila sang hugot kag nag-promisa nga magabalik ini gilayun. Nagsiling ini nga palangga niya gid sila asta sa katubtuban.

Ang ulihi nga ginhingyo sang iya asawa, amu ang promisa nga iya pagatatapun ang ila mga kabataan.

Wala sang pag-alang-alang nga nagpromisa siya.

Naglakat na sila, kag nagbalik sa ila bag-o nga pangabuhi, nagahulat sang adlaw nga mangin kumpleto liwat sila.

Basi amu na sadtu ang ulihi nga adlaw nga ang iya asawa isa ka tawo.

Sang una nga nagpalagyo ang iya asawa halin sa ila balay, ginhimu niya ang tanan para mahibalu-an kung ano gid ang natabu sa iban nga pungsod. Indi siya makalakat didto nga siya mismo, apang may komunidad sang mga Pilipino nga nakahibalu kung sa diin gatinir ang iya asawa.

Nagsulat siya sa ila kag ang ila mga sabat daw makatilingala.

Suno sa ila, wala gid gaistorya ang iya asawa parte sa iya amo. Sa ila mga pagtipon, nagahimu man lang ang iya asawa sang lumpia, kag maga-istorya sang iban nga bagay pareho sang iya nabilin nga pamilya kag kung ano nga kahidlaw sang iya asawa sa ila. Isa sa mga Pilipino didtu amu ang tigulang nga nars, kag nagmuno sa iya nga daw may lain sa mga mata sang babaye.  Bisan ano katagu sang iya asawa, makita nga nahadlok ini.

Nagbalos sa sulat niya ang nars kag ginsugid lang ang nabal-an sini parte sa amo sang babaye. Ini isa ka man ka Pinoy nga nangin madinalag-on sa iban nga pungsod, sa kung paano nga paagi, wala sini mahibaluan. Suno sa istorya sini, ang amo gid sini ang naghingyo nga isa ka Pinay ang magatatap sa iya kag magabayad ini sang daku nga balor para diri.

Liwan sa amu ni nga detalye, ang iban mga kuno-kuno na lang nga istorya nga indi man makabulig. Suno sa iban, kilanlan sang iya amo nga lalake, nga maghalin sa Pilipinas tungod sa mga ilegal nga ulubrahon. Siling naman sang iban, ang iya mga asawa wala gadugay sang duha ka tuig pagkatapos niya pakaslan, kag siya naghalin para indi pagsuspetsahan. May mga maayo man nga istorya, pareho sang,  siya naglakat para mahatagan sang maayo nga pangabuhi.

Ini tanan nga mga wala gakaangot nga istorya, wala sang pulos.

Wala sang pulos ang natabo.

Paano ini nahimo sang iya asawa sa ila pamilya nga pinalangga?

Ulihi na siya.

Ulihi na lang siya permi.

Subong, isa naman ka bata-on nga mag-asawa kaupod ang ila anak, may masanag nga bwasdamlag kung tani. Ang mga kinan-an kag natunga nila nga bangkay nagalinapta sa ila nga sala. Nagapakita nga siya tuyo batu-an sang isa ka amay, apang ang iya mga kuko dasig nga nagisi ang kaundan sini.

Pagkatapos sang tinuig sa hampang nga ini, tig-a na ang iya balatyagon sa tanan luwas diri.

Gin-isip niya liwat kag gindugang sa nagadaku nga numero.

Siento kuwarenta y siete.

Siento kuwarenta y siete ka inosente nga mga kabuhi.

Siento kuwarenta y siete ka tawo nga ang dugo yara sa mga kamot niya.

Nahibalu-an niya nga ang ini nga numero magadaku pa, kung indi niya ini mapunggan.

Makahalam-ot nga madali niya maobserbahan ang asawa. Wala sini ginatago ang pilas.

Ang ruta sini sa mga banwa sang Panay kag lampas pa. Nakita ini sa Tuguegarao, Cagayan de Oro, Mindoro kag Puerto Princesa. Ang istorya sang babaye permi mabati-an sang mga bata gikan sa ila ginikanan, sa kung diin sila ginapahog nga kuhaon sila sang babaye sa gab-i kung indi sila mangin mapinatihon.

Balan sang lalake nga maski siya magdaug, ang istorya sini magapabilin.

Apang indi nila mahibalu-an ang istorya sa likod sang karakter nga ini.

Ang amay nga tuyu lang masalbar paagi sa paghimalos, ang bana nga wala ginsapak ang mga pag-andam, ang lalaki nga ang gusto lang mangin kumpleto ang ila pamilya.

Samtang nagatindug ang lalaki sa dugo sang pinaka bag-o nga biktima sang babaye, siya natingala kung sin-o ang magapangibabaw?

Ang kadalag-an niya?

Ukon ang kadalag-an sini?

=—————————=

Engilsh Version

It’s all my fault.

He thinks back to when it all started. The signs were obvious, but he had the benefit of hindsight to guide him now. He prayed every day that God would deliver him from this labor. That was just for show of course, even if the lord told him to stop, in his heart he couldn’t go on until he fulfilled his penance.

It was a quiet afternoon when she came back. He met her at the airport with all the warmth he could muster. During her stay abroad, she would always write about how the cold made her feel. She described it as the chill becoming a ghost, doing everything possible to find a way into your veins.

He told her it didn’t matter. She had gone through a great ordeal and he wanted to get her settled in their home. He still hadn’t heard the whole story from her, but he could see in her eyes that she just wanted to forget. In the last letter she sent she wrote about how she couldn’t be away from her family anymore. He agreed, money be damned. He would see his wife through this and their family would come out stronger.

At least that’s what he believed.

The wedding ring on his finger burned. He wondered why he still wore it, considering the memories that played through his mind when it reflected the moonlight. He shook his head and tried to focus. He tracked her here through four different barrios and hoped that he could get to her before she ran away.

In the beginning, he foolishly thought that he would be able to stop her before she claimed another victim, after all she was easy to spot. In the harsh light of day that followed his first month of pursuing her, he had to admit to himself.

She was stronger. She was faster.

She possessed more cruelty than he could ever understand.

The ring felt heavy in his hand, but its glint reminded him of something else. This was his cross to bear, and there were only two ways it could ever end.

After a week of readjustment, she had fixed her jet lag and began to help around the house. The boys were thrilled to have their mother back. He wasn’t afraid to admit that the sight of her, playing with the children she had left, brought tears to his eyes.

When she accepted the offer to go abroad their children were too young to understand the sacrifice she was about to endure. That day, she hugged them tight and promised them that she would be back as soon as she can. She told them she would love them forever.

The last thing that she asked of him was to give his word that he would take care of their children.

There was no hesitation when he made that oath.

They waved goodbye and settled into their new lives, waiting for the day they would be complete again.

Maybe that was the last time she was truly human.

When she fled the first time, after the incident, he did all he could to find out what really happened abroad. He couldn’t travel there himself, but he knew that there was a community of Filipinos where she had stayed.

He wrote to them and their answers were troubling.

They said she never talked about her employer. During their gatherings she would make lumpia and talk about other things like her family back home and how much she missed them. One of the Filipinos there was an old nurse and she mentioned that there was something in her eyes. No matter how hard she tried to mask it, she was afraid.

The nurse wrote back about what she knew about the employer. First that he was a fellow Filipino that gained success abroad, though through which channels she wasn’t sure. He had specifically requested a Filipina be his caregiver and he was willing to pay a good amount of money for it.

Apart from that the nurse only had rumors that weren’t much help. Some said that he had to leave the Philippines because his family was involved in illegal ventures. Others say his wives never lived past two years of marriage and he left to avoid suspicion. There were kinder stories where he left to give his family a better life.

All these conflicting stories made no sense.

What happened made no sense.

How could she do that to the family she loved?

He was too late.

He was always too late.

This time it was a family of three, a young couple that had a bright future ahead of them. Their half-eaten corpses scattered around what remained of their sala*. It looked like the father tried to fight her off but her claws ripped through him easily.

After years of this game he was already numb to all emotions but one.

He counted again and added it to the growing number.

147.

147 innocent lives.

147 people whose blood was on his hands.

He knew that number would not stop growing, not until he finished what she started.

It was almost funny that she was so easy to track. She didn’t even try to hide the scar. Her path cut through the towns of Panay and even beyond. She was seen in Tuguegarao, Cagayan de Oro, Mindoro and Puerto Princesa. Her story was heard by children whose parents warned them that she would take them in the night if they were disobedient.

He knew that even if he succeeded, her legend would live on.

But they would never know of the forgotten character of the story.

The father seeking redemption in revenge, the husband that ignored the warnings, the man that only wanted his family to be complete.

As he stood over the blood of her latest victims, he wondered which ending would prevail?

His triumph?

Or hers?

*Living room

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Pauline Brooks Dalisay
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Pauline Brooks Dalisay

Inspired by the Maria Labo Urban Legends

Maria Labo Illustration by Sandra Sison

*Note this story is in Hiligaynon

Wala — Tu-o — Talikod — Atubang

Lantawa ang pagsaot kag paghulag, ang iya li-og nagabukal-bukal . Ang pugot nagahulag sa kapatagan

nga madasig kag manaya-naya pareho sang kilat. Ang saot sini makabihag kag makawiwili, apang masobra pa sa  pagka-tarso ang yara sa iya panghulag.

Baboy talunon — pispis — man-og — ido

Ang pugot indi bal-anon nga nagabag-o sang porma, nagailis sa pinakaordinaryo nga sahi sang sapat. Ginasundan sini ang iya pagsaot, ang pagki-ay sang lawas sini nagalaragway sang imahe sang mahika kag kag kalikasan.

Ang transpormasyon naghatag laragway sa kanta sang kagulangan, kag sa mga nagapuyo diri.

Wala — Baboy talunon — Tu-o — Man-og

Wala ini sang baba, apang mabatyagan mo ang iya harakhak. Ang pugot isa ka tarso nga sahi, nagikan sa mahika kag katingalahan. Nagabalik ini sa iya matuod nga porma, pabalik sa mga sapat kag maski tawo. Ang pagbukal sang iya li-og nagadungan sa ritmo sang iya saot.

Atubang — Talikod — Tu-o — Wala

Nagbalik na ini sa iya orihinal nga porma, ang iya saot magatapos na. Madamo pa sang kinahanglan pamatyagan sa iya panghulag, nagasugid ini sang dalagku pa nga pagdiskubre. Mga istorya sang mga higante nga kanibal, kag makatilingala nga manggad, mga katalagman nga indi mapatihan kag perpekto nga premyo.

Wala — Tu-o — Wala — Tu-o

Ang pag-uya-uya sang pugot nagapatulog sa imo. Ang imo ulo puno sang mga posibilidad nga ikaw mangin bagani.

Sa kaagahun, ini madula, balik sa mga kakahuyan nga ginaistaran sini, apang sa karon magasaot lamang. Nagabukal-bukal ang li-og kadungan sang ritmo sini. Magabaylo ini sang porma kaangay sang mga sahi sa kagulangan, kag dayon ikaw magabugtaw.

===—————————————-===

English Version

Left – Right – Back – Forth

See it dance and move, as its neck-stump froths and bubbles. The headless one moves through the field as swift and as graceful as lightning. Its dance captivates and entertains, yet there is more than mere mischief in its movements.

Boar – Bird – Snake – Dog

The headless one seamlessly changes shape, transforming into the most mundane of beasts. It still follows its dance, the rhythmic swaying of its bodies call forth images of magic and nature. The transformations give insight to the song of the forest, and those that live in it.

Left – Boar – Right – Snake

It has no mouth but its laughter can be felt. The headless one is a playful creature, a being made of magic and wonder. It shifts from its true form back into those of animals and even of humans. The bubbling of its neck-stump seems to follow the rhythm of its dance.

Back – Forth – Right – Left

It shifts to its true form, the dance about to come to an end. There is more to feel than just the wonder of its movements, it foretells great adventure to be found: A tale of cannibalistic giants and wondrous treasure, of unimaginable danger and perfect rewards.

Left – Right – Left –Right

The swaying of the headless one leads you to sleep. Your head is filled with the possibilities of the hero you could become. In the morning, it will be gone, back to the trees it calls its home, but for now it will dance. Its neck-stump will bubble and froth to its own rhythm. It will change shape to the denizens of the forest, and then you will awaken.

To seize your destiny.

————————–————————–————————–—

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Pauline Brooks Dalisay
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Pauline Brooks Dalisay

Story inspired by Awan-ulo-na entry in Creatures of Philippine Lower Mythology. Ramos. 1971.

Awan-ulo-na Illustration by Leandro Geniston fromAklat ng mga Anito
FB: That Guy With A Pen

*Note this story is in Hiligaynon

“Indi pag-buy-i! Dali-a!”

Nagakurog ang akun mga tudlo, samtang ginatulod ako nga mag-una sang bag-ong yanggaw.

Wala sang tyempo para magpangduha – duha. Ginalauman niya kami.

Nabatyagan ko ang bug-at sang sako sa likod ko, samtang ang unod  sini ang akon ginakay-o.

Ginpamangkot ko ang akun upod kung pwede nga sulungon na lang namon ang patyo para sa inughalad,

apang siling niya preska nga karne lang ang ginakaon. Wala na ako nagbais, kay maski hubin pa siya, magulang siya gihapon sa akon, kag ang amon nga sahi, ginarespeto ang edad, wala sang liwan.

Akon ginbalikan ang tyempo nga ini nagsugod. Isa lang atu ka gab-e nga pareho sini. Pagpanglakaton sa tungang gab-I ang sabat sa akun madalum nga ginabatyag. Kung tani nahibaluan ko nga sala ako.

Gulpi lang nagkudog-kudog ang akon dughan. Nagapalagyo ako palayo gikan sa isa ka daku, kag maitom nga sapat, nga indi ko makita. Nanglaktod ako sa kakahuyan, samtang ginapanumdum nga ang mga kahoy magaserbi nga akun panagu-an, apang madasig ang ini nga sapat, kag dayun niya ako nalab-ot.

Napangatubang ko ang mala-higante nga pareho sang baboy-ramo , ang dalag nga ngipon nya nagabadlak sa kasanag sang bulan. Nag-singgit ako sadto, pero wala man sang pulos.  Wala sang maski isa nga makabulig sa akon, kag bisan may mga tawo, ano bala ang mahimo nila batuk sa sini nga sapat.

Ginpiyong ko ang akon mga mata kag nangamuyo na matapos na ini dayun, kag naghulat nga daw kaangay sang walay katubtuban. Ginmuklat ko ang akon mga mata, kag gilayon ang nawong sang pinakamatahum nga babaye, nga akon nakita. Nagasuksok ini sang malaba nga bestida nga itom. Ang iya mga mata, naga baga nga makahaladlok tulukon.

Naglakat siya pakadto sa akon, samtang ako indi kahulag sang kahadlok. Wala ko mahibaluan kung sa diin na nagkadto ang sapat, kag gilayon ko siya nga ginpangandaman, nga delikado kag dapat kami makapalagyo sa peligro. Ginkadlawan nya lamang ako kag ginsilingan nga wala ako sang dapat kabalak-an.

Ako iya ginhalukan.

Ang sabor masami nga daw iya sang pinakamalapuyot nga dugo. Nagkudog ang akon lawas sang nagtandug ang iya bibig, nga daw ako ginkilatan. Daw madula-an ako sang pagginhawa kag ginhapo nga daw kaangay sang isa ka sakayanon.

Kag siya nadula.

Amu ato ang pagsugod sang akon pagpanglakaton. Sadalayon, nakilala ko ang akon isigkapareho, mga sahi nga nagapangabuhi nga daw kaangay sang ordinaryo samtang ginapunggan ang ila paglaway sa dugo sa masarangan nila.

Ginakahuya ko gihapon ang akon una nga pagkasa. Ang akun pagkagusto tama ka kusog kag wala ko mahibaluan paano punggan. Dugo kag karne lang ang akon nga gusto, kag madamo ini sa syudad.

Reana, ang iya ngalan. Sala nga nagsalig siya sa akon, kag sala man ako para dumdumon ang iya ngalan.

Kis-a, samtang gakatulog ako, makita ko gihapon ang iya guya nga nagapakitluoy. Nagbugtaw ako nga nagapalamugnaw, naga-singgit samtang nagapangayo ako sang pasensya, nagtulok ako sa palibot pero wala man sang tawo.

Ang mga malain nga damgo ang pinakamabudlay nga parte sini. Ginadaman ako sang mga tingug sang pagsinggit sang mga nabiktima ko. Ginpamangkot ko ang akon kaupod kung siya ginadaman man, apang ang siling lang niya, “maanad ka na lang na sadalayon. Isa ka adlaw magustuhan mo na ina.”

Nahadlok ako kay basi insakto siya.

Ang iban nga bag-ong yanggaw, ginpauntat kami sa madaku nga kahoy kag kami ginpahipos. May mga tawo didto, mga mangangaso nga pareho sa amun. Apang lain nga sahi sang sapat ang ila ginapangita.

Ginapangita nila ang pinakatigulang. Ang pinakatigulang, nga amu man ang amun tuyu bisitahun sang akon kaupod.

Ginsilingan ako sang akon kaupod, nga hulatun kag magpanago samtang ginabantayan ang halad, kag siya na ang bahala sa mga tawo. Nagpungko ako sa kahoy, kag naglaum nga wala sang mga pagsinggit.

Sa akon pagkakibot, gilayon nga natapos sang bag-ong yanggaw ang kilanlan himuon. Duwa lang sila kabilog, kag mahapos lang ang pag-gulot sang ila mga li-og.

“Lapit na lang kita. Mga diyes minutos nga pagpanglakaton kag malab-ot na naton ang iya nga kuweba,” siling sang akon kaupod.

Ginpamangkot ko siya, kung pwede namun ilisan ang halad sang lawas, sang mga lalaki nga bag-o niya lang ginpatay, pero gintampa nya ako.

“Untati na ang paglaum sa pagkamortal nga wala ka na! Ini nga halad maga-paayo sang pabor para sa atun halin sa tigulang. Ginpili ta ina para sa ini nga tuyu, indi bala?!,” siling niya.

“Pero tama pa siya ka bata. Sigurado, magustuhan man sang tigulang ang iban,” sabat ko.

Antes ako makasugpon, gin-agaw sang bag-ong yanggaw ang sako, halin sa akon likod, kag gin-ula ang unod sini.

Mga banta katorse anyos ang pang edaron sini nga babaye kag wala gihapon sang animo. Ginkuha sang akon kaupod ang butkon sini, kag gilayon nga ginpaggwa ang iya mga matalum nga kuko kag ginkuha ang dugo sang makaluluoy nga tinuga.

Nag -ngurob ang akon nga tiyan.

“Nabatyagan mo man ang gutom, indi bala?,” siling niya.

“Untati ina. Inosente siya,” ginabatu-an ko pero daw kanamit gid sang sabor sang dugo.

“Wala sang inosente. Isa lang siya ka pagkaon. Tandaan mo ina.”

Gin kuha niya ang corazon sang  babayi kag gintulod sa akon dughan. Nag-ilig ang dugo niya kag naglapta sa mga dahon kag ugat sa palibot namon. Gindilapan ko ang akon bibig kag nasaboran ang matam-is nga unod sa akon dila.

“Amu ini ang atun ihalad.”

Ang akon utok nagpalumba sa mga imahe nga pula kag itom, mga singgit kag pagpakitluoy nga wala ginhatag.  Ginpamati-an ko ang pagkudog sang akon corazon, kag sa sina nga ti-on, kinapoy na ako sang pagpakigbatu.

Indi na ako tawo, kag indi ako dapat magpakuno-kuno nga isa ako. Subong nga gab-I, makita ko na ang tigulang kag amon paga-ambitan ang unod. Ginsulit-sulit ko ini sa akon paminsaron asta nga amu na lang ini ang akon madumduman.

Antes magpadayun, ginpauntat ko ang akon upod kag namangkot.

Nagkurisong siya, apang nagsabat man. Ginsugiran nya ako, nga ang tigulang, tama na gid kadugay, mas tigulang pa sahi namon, kag pinakakusog gid katama. Sa gamay niya nga kuweba, may mga magagmay kag itom nga pisu, nga iya ginagamit para ipa-on halin sa katawhan pakadto sa kasi-ot sang kadulman.

Wala ako kabalo kung mapati ako sa iya pero kami nagpadayon.

Nalab-ot gid man namon ang kuweba sang tigulang kag nabudlayan ako mag ginhawa. May makatilingala nga klase sang gahum. Gahum nga nagasugo nga dapat pamati-an.

Gintulod ako sang akon kaupod kag ako nagluhod. Ginhalad ang corazon sa ba-ba sang kuweba kag didto ko siya nakita.

Kalabanan sa mga aswang daw tawo ang itsura, pero ang ini nga tigulang daw tinak-an na sang sini nga paagi. Mas tigulang pa sa pinakatigulang nga aswang nga akon nakita.

Nagkagat siya sa corazon kag kami iya ginpasulod.

“Dali kamo sa akun puloy-an.”

Ang madalum niya nga tingug ang nagpakurog sang akun tul-an. Nagasabat ang akon utok sa akon mga tinaga.

Indi na ako tawo, kag indi ako dapat magpakuno-kuno nga isa ako. Subong nga gab-I, makita ko na ang tigulang kag amon paga-ambitan ang unod.

Akon ini ginsulit-sulit.

Indi na ako tawo.

Indi ako dapat magpakuno-kuno nga isa ako.

Makita ko na ang tigulang kag amon paga-ambitan ang unod.

Daw sa nahibalu-an niya ang akon ginapaminsar, kag gin-agda ako sang tigulang nga magkagat sa corazon sang babaye.

Handa ko nga ginbatun.

Kay indi na ako tawo.

Kag indi ako dapat magpakuno-kuno nga isa ako.

=———————–=

English Version

“Don’t drop it! Hurry up!”

My fingers were shaking as the other newborn nudged me forward. There wasn’t time for hesitation. He was expecting us.

The sack on my back feels heavy as I adjust the contents inside. I asked my companion if we could just raid the cemetery for the tribute but he said that only ate fresh meat would be suitable. I didn’t argue, young as he was, he was still older than me and our kind respects age, if nothing else.

I think back to when this all started. It was a night just like this. A late evening stroll was the perfect remedy to the pressure I was feeling. I wish I knew back then how wrong I was.

In an instant my chest was pounding. I was running away from a large, black creature that I couldn’t see. I cut through the forest thinking the trees would serve as my sanctuary but the thing was nimble, it easily moved through the undergrowth and caught up with me.

I came face to face with a gigantic, boar-like creature, its yellow teeth glimmering in the moonlight. I screamed then, but it didn’t matter. There was no one there to help me, and even if there were people what could they do against such a terrible creature.

I closed my eyes and prayed for it to be over quickly, and I waited for what seemed to be an eternity. I opened them and cast my eyes on the most beautiful woman I had ever seen. She was wearing a long, black dress and her eyes held back a fire that was terrifying to behold.

She walked up to me and I was still paralyzed from fear. I didn’t know where the creature had gone and I tried to warn her that it was dangerous and that we should get to safety. She laughed right to my face and told me there was nothing to worry about.

Then she kissed me.

It tasted like the darkest shade of blood. I felt my body quivering at the touch of her lips, flowing throughout my body like a torrent of lightning. Breath was sucked out of my lungs and I gasped for air as if I were a drowned sailor.

Then she was gone.

That was the start of my journey. Eventually I met others of my kind, those living in the edges of society, trying to contain their bloodlust as best as they can.

I still feel shame from the first time I went out to hunt. The drive was strong with me then and I didn’t know how to control it. All I wanted was blood and meat, and there was an ample supply in the city.

Reana, that was her name. She was a fool to have trusted me and I was a fool to remember her name. Sometimes, when I sleep I can see her face begging for mercy. I wake up in a cold sweat, screaming and I try to tell her I’m sorry, but I look around and there’s no one there.

The nightmares are the worst part of this. All my past victims haunt me with their screams. I asked my companion if he had dreams too and he said, “It will sort itself out in time. One day you’ll learn to enjoy it.”

I’m afraid he may be right.

The other newborn makes us stop by a large tree and motions me to be quiet. There are humans here, hunters just like us, though our prey is vastly different. The humans are looking for the old one, the one my companion and I seek to visit.

My companion tells me to lie in wait and to protect the tribute while he deals with the humans. I sit by the tree and hope there are no screams.

To my surprise the other newborn finishes the job quickly. There were only two of them apparently and it was nothing that couldn’t be handled by a swift strike to their necks.

“We’re very close, only a ten minute walk and we should arrive at the entrance to his cave,” he said.

I ask him if we could exchange the tribute with the bodies of the men he just killed and he slaps me across the face.

“Stop clinging to humanity that you do not have! This tribute will put us in good favor with the old one. We specifically picked it out for that purpose, remember?!” he said.

“But she’s so young. Surely the old one would be satisfied with the others,” I replied.

Before I could react the other newborn grabs the sack from my back and forces its contents to the ground.

The girl could not have been older than fourteen and she was still unconscious. My companion takes her arm and takes out his claws, drawing blood from the unfortunate soul.

In that moment my stomach grumbles.

“You feel it too don’t you? The hunger,” he says.

“Stop, she is innocent,” I try to keep my focus but the blood smells so tasty.

“No one is innocent. They’re only a next meal. Remember that.”

He rips out the girl’s heart and pushes it to my chest. Blood flows from her and spreads across the leaves and roots around us. I lick my lips and taste the sweet flavor of flesh upon my tongue.

“This will be our tribute.”

My mind races with images of red and black, of screams and mercy ungiven. I listen to the sound of my beating heart and in that moment I am tired of fighting.

I am no longer human, and I shouldn’t be pretending I am. Tonight we will see the old one and share this flesh. I repeat the mantra in my head until it’s all I can remember.

Before moving forward I stop my companion and ask a question.

He frowns, but gives an answer. He tells me that the old one is ancient, far older than others of our kind, and more powerful than we could ever imagine. In his cave are small, black chicks that he uses to turn others away from humanity into the embrace of darkness.

I don’t know if I believe him but we push through ahead.
We finally reach the cave where the old one resides and I find it hard to breathe. There is a strange power here, one that demands to be heard.

My companion nudges me forward and I kneel. I present the heart to the mouth of the cave and that’s when I see him.
Most aswang have human forms, but it seems like the old one had tired of that affectation. He looked more primal than any aswang I had seen before.

He takes a bite out of the heart and bids us to enter.
“Welcome to my home.”

His voice is deep and sends a jolt down my spine. My mind echoes with my own words.

I am no longer human, and I shouldn’t be pretending I am. Tonight we will see the old one and share this flesh.
And I repeat.

I am no longer human.

I will not pretend that I am.

I will see the old one and share this flesh.

As if he knows what is going on in my head the old one offers me a bite of the girl’s heart.

I readily accept.

For I am no longer human.

And I will not pretend that I am.

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Pauline Brooks Dalisay
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Pauline Brooks Dalisay

Inspired by the Aswang na Kalibonan legends

Ebwa illustration by Andrew Rebuldela
Instagram: https://www.instagram.com/andrewrebuldela/