Pia BMorante – Philippine Spirits

Engkanto – Waray Translation

admin — Mon, 29 Jan 2024 07:07:08 +0000

*Note this story is in Waray

An mga nangitab-anggit na mga suga an nagkaagi han langit na gab-i, waray aringasa na nagkikita-kita han nahinabo na nakakarab’ot ngan diri: an anak han bituon ngan an anak han tao magkaatubang na nalingkod. An mga kuryuso na alitaptap kay naglupad harani ha ira para madunggan an duha.

“Nakit-an kita kakulop”

“Diin?”

“Nag-sayaw ka han kasanag han bulan”

“Diri ak maaram nga may naglantaw”

“Halos ako makalimtan han imo kahusayan”

“Ayaw hiton”

“Naglalamrag ka ha butnga han sinag han bulan, nagious kaupod han iya laga. Nagusto ko mag-hello, pero nawara kana”

“Kinahanglan ko umuli”

“Amo an imo yakan haak ghap dati”

“Kay pareho la gihapon it kamatuoran, yana o dati. Sayop ini”

“Iyakan anay ini haak, kamahaladto ba?”

“Kamahaladto an?”

“Ikaw at ako?”

“….”

“Kitaa ako. Nangako kita ha usa’t-usa na magiging tuod kita”

“Naiha na adto”

“Pero nahanumdum ka pa”

“…”

“Pakisayud?”

“Oo, kamahaladto adto”

“Nagbubuwa ka. Di k aba nahanumdum kun ano kita dati? Kita la adto na duha—“

“Buta ka ba na diri mo nakikita it nahanabo? Waray paglaum nga pwede magpadayon an mga butang.”

“Pero naghihigugma kita.”

“Kamamatay ka na”

“…”

“Ayaw ak pagkita-a na sugad. Amo talaga it mga butang. Kun usa haam mahigugma haiyo–”

“Katapusan.”

“Matatapos pirmi.”

“Puydi ayaw anay paglakat, bisan la hin pipira ka adlaw?”

“Sige.”

An lamrag nagsarig ha direksyon han duha. Maaram an mga alitaptap na maaram an anak han bituon na nakidungog hira, pero diri nira ginkaariga. Naglupad hira ha langit ngan nag-sayaw han ira mga suga, ginkuwento an istorya han pagkawara ngan paghihigugma ha bisan hin-o nga maglaum paglantaw.

=——————–=

English Version

Wisps of light streaked through the night sky, standing silent witness to a sight both strange and not: a daughter of moonlight and a son of man sitting across from each other. Curiosity filled the fireflies and they flew closer to the pair to hear.

“I saw you yesterday.”

“Did you?”

“You were dancing in the moonlight.”

“I didn’t think anyone was watching.”

“I almost forgot how beautiful you were.”

“Don’t do this.”

“You were flickering between the moonbeams, moving through the light. I wanted to say hello, but in a moment, you were gone.”

“I needed to go back.”

“That’s what you told me before.”

“It was as true then as it is now. This was a mistake.”

“Just tell me one thing. Was it worth it?”

“Was it worth what?”

“You and me?”

“….”

“Look at me, please. We promised each other that we’d be honest.”

“That was a long time ago.”

“But you still remember.”

“…”

“Please?”

“Yes. It was.”

“You can’t mean that. Don’t you remember how things were? It was just you and me—“

“Are you so blind that you couldn’t see what was happening? There was no way things could have continued.”

“We were in love.”

“You were dying.”

“…”

“Don’t look at me like that. It’s the way things are. If one of us falls in love with one of you—“

“It will end.”

“It always ends.”

“Could you stay, just for a little while?”

“I can do that.”

Light streaked from the direction of the pair. The fireflies knew that the daughter of moonlight heard them eavesdropping, but they didn’t care. They flew to the skies and danced with their lights, telling a story of loss and love to anyone that would take the time to hear it.

=————————————–=

*Waray is the fifth-most-spoken native regional language of the Philippines, native to Eastern Visayas. It is the native language of the Waray people and second language of the Abaknon people of Capul, Northern Samar and some Cebuano-speaking peoples of eastern and southern parts of Leyte island. It is the third most spoken language among the Visayan languages, only behind Hiligaynon and Cebuano.

Written by Karl Gaverza
Waray translation by Sophia Kaye Fernandez
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Sophia Kaye Fernandez

Inspired by the Engkanto description in Bikol Beliefs and Folkways: A Showcase of Tradition. Nasayao 2010.

Engkanto Illustration by Pia BMorante

Engkanto – Kapampangan Translation

admin — Tue, 26 Sep 2023 05:42:34 +0000

*Note this story is in Kapampangan

Ginulis la reng pisi ning sala king alapaap niyang bengi, ala lang bulad a magmasid king panalbeng pareung kakatwa ampong karaniwan: ing metung a sapni na babai ning sala ning bulan ampong sapni ning tau, makalukluk miarapan. Linapit la ring alipatpat banta makiramdam.

“ Ikit da ka napun. “

“Tutu? “

“Teterak ka king lalam na ning sala ning bulan. “

“ E ku isipan na ating manalbe. “

“ Maibug ku nang akalingwan nung makananu ka kalagu. “

“Ali mu gagawan ini. “

“ Kikislap ka kareng bulan, gagalo king kapamilatan ning sala. Buri da ka pakisabyan, oneng penandit, ala na ka. “

“ Mibalik na ku dapat. “

“ Makanian mu rin ing sinabi mu kaku kanita. “

“ Ining tutu kanita ampong ngeni, pamagkamali ya ini. “

“ Sabyan mu mu kaku. Sulit ya ba?”

“ Sulit ing nanu? “

“ Ika ampong aku. “

“….”

“ Lawen mu ku, makisabi ku. Mipagtipanan tamu king metung at metung na maging tutu tamu.

“ Malwat na panaun na ita. “

“ Oneng agaganaka me pa. “

“…”

“ Makisabi ku. “

“ Wa. “

“E mu buring sabyan. Ali mu agaganaka nung makananu ing kanita? Ika mu ampung aku. “

“Tutu bang bulag na ka at ali mu akakit ing malalalyari? Ali ya malyaring isundu ing makantini. “

“ Mikalugud tamu. “

“ Mamamate ka kanita. “

“…”

“ E mu ku lalaweng makanyan. Makantini mu talaga. Nung malsinta ya ing metung kekami kareng kalupa yu-“

“ Mapupus ya ini. “

“ Mapupupus ya parati. “

“ Malyaring keni ka pa? Diyang saguli mu? “

“ Agyu ke ita. “

Ginulis ya ing sala ibat kareng adwa. Balu da reng alipatpat na dimdam ning sapni ning sala ning bulan ing karelang pamakiramdam, oneng ala lang pakialam. Sinulapo la king banua ampong tinerak ing karelang sulu, sasabyan ing kesaysayan na ning pangawala ampong lugud kareng ninumang mamye panawun makiramdam.

=———————=

English Version

“I saw you yesterday.”

“Did you?”

“You were dancing in the moonlight.”

“I didn’t think anyone was watching.”

“I almost forgot how beautiful you were.”

“Don’t do this.”

“You were flickering between the moonbeams, moving through the light. I wanted to say hello, but in a moment, you were gone.”

“I needed to go back.”

“That’s what you told me before.”

“It was as true then as it is now. This was a mistake.”

“Just tell me one thing. Was it worth it?”

“Was it worth what?”

“You and me?”

“….”

“Look at me, please. We promised each other that we’d be honest.”

“That was a long time ago.”

“But you still remember.”

“…”

“Please?”

“Yes. It was.”

“You can’t mean that. Don’t you remember how things were? It was just you and me—“

“Are you so blind that you couldn’t see what was happening? There was no way things could have continued.”

“We were in love.”

“You were dying.”

“…”

“Don’t look at me like that. It’s the way things are. If one of us falls in love with one of you—“

“It will end.”

“It always ends.”

“Could you stay, just for a little while?”

“I can do that.”

=————————————–=

* Kapampangan, Pampango, or the Pampangan language is a major Philippine language. It is primarily spoken in the province of Pampanga, southern Tarlac, and northeastern Bataan. Kapampangan is also spoken in some municipalities of Bulacan and Nueva Ecija, by various Aeta groups of Central Luzon, and in scattered communities within the SOCCSKSARGEN region in Mindanao. The language is known honorifically as Amánung Sísuan (“breastfed, or nurtured, language”)

Written by Karl Gaverza

Translation by Sam Carreon
Copyright © Karl Gaverza

Inspired by the Engkanto description in Bikol Beliefs and Folkways: A Showcase of Tradition. Nasayao 2010.

Engkanto Illustration by Pia BMorante

The King of Fishes – Tagalog Translation

admin — Thu, 15 Dec 2022 06:23:58 +0000

*Note this story is in Tagalog

Marahil iniisip mo na ang mga isda ay palagi silang ganyan, at sa ilang kaso ikaw ay tama. Subalit may nag-iisang isda ang namumukod-tangi sa lahat, siya ang Hari ng mga isda at siya ay nakatira sa malalim na bahagi ng mga alon, gamit ang kanyang kapangyarihan upang pamunuan ang kaibuturang bahagi ng karagatan.

Karamihan ng mga tao ay nakalimutan na ang Hari ay isang kabunyian at tangkaing tanggihan siya sa kanyang nararapat, subalit kalaunan ay kanilang natutuhan na walang paglabag sa isang pinanumpaang ginawang bagay sa hari.

May isang kuwento ng magkabiyak na nagngangalang Juan at Juana na natutuhan nang mabuti ang aral na ito. Nakatira sila sa baybayin at naghintay nang mahabang panahon upang mabiyayaan ng anak.

Hindi nagtagal ngumiti ang kapalaran sa kanila pagkatapos ng maraming taon at inaasahan ang pagluwal ng bagong biyaya ng mag-asawa.

Sa panahon ng pagbubuntis ni Juana, naglilihi itong kumain ng bangus. Si Juan na kanyang maarugang asawa ay pumapalaot sa malayong karagatan makahanap lamang ng isdang kinahuhumalingan ng kanyang kabiyak.

At dumating ang araw na walang mahuling bangus si Juan. Nakaupo sa kanyang bangka, lupaypay habang iniisip na umuwing walang dala.

Sa labas ng katahimikan may isang boses ang tumawag kay Juan. Lumingon ito at sa pagkagulat nakita ang isang bangus na may suot na korona.

Ipinakilala ng bangus ang sarili bilang Hari ng mga Isda at nagtanong bakit bangus lamang ang hinuhuli ni Juan. Ipinagtataka nito kung bakit pakaunti ang mga nasasakupan nitong isda sa karagatan.

Ipinaliwanag ni Juan na ang kanyang nagdadalang-taong asawa ay naglilihi ng bangus araw-araw. Kanyang iniugnay ang kalungkutan kaugnay ng pagkawalang huli.

“Huwag kang mangamba,” sambit ng Hari ng mga Isda, “Pagkakalooban kita ng lahat ng bangus na kakailanganin mo, subalit bilang kapalit ay ibibigay mo ang iyong anak pagtuntong nito ng pitong taong gulang.”

Bakas sa mukha ni Juan ang pagkagulantang. Totoong hindi niya magagawang ipamigay ang kanyang anak sa Hari ng mg Isda subalit, iniisip din niya ang kanyang kabiyak na siya ay umuwi nang walang bitbit. Panahon pa naman kung saan mahirap makakuha ng bangus at hindi alam ni Juan kung makakahuli ba ito kung wala ang tulong ng Hari ng mga isda.

Di naglaon ay sumang-ayon na rin si Juan sa Hari ng mga Isda at, tapat sa kanyang binitawang mga salita, binigyan si Juan ng Hari ng maraming bangus na hindi niya mabilang. Sa dami nito, patuloy ang pagdadala ni Juan maging pagkatapos manganak ni Juana.

Pinangalanan nila ang supling na “Maria,” at kanila itong labis na minahal. Pagtuntong ng batang babae sa gulang na pito, nagmakaawa si Juan sa Hari ng mga isda na pakawalan sila sa binitawang pangako. Hindi nagpatinag ang Hari ng mga Isda at nagsambit lamang na, “Ang pangako ay pangako.”

At ang hari ay hindi dapat tinatanggihan.

Umuwi si Juan na wasak ang puso. Mula sa araw na iyon, pinagbawalan ni Juan at Juana ang kanilang minamahal na anak na lumapit sa dagat.

Iyan ay, hanggang isang araw, habang naglalaba sina Juan at Juana sa may ilog. May dumating na maringal na bangka. Sa karilagan nito, dinumog ng mga tao upang tingnan ang magandang tanawin. Si Maria na tinulak ng pagkamausisa, sumama sa mga tao sa dalampasigan.

Kagyat lang, isang malaking alon ang humampas sa dalampasigan at hinila si Maria.

Nagmadali ang mga taong puntahan sina Juan at Juana at sabihan ang mga ito sa nangyari, subalit huli na ang lahat. Batid nilang dalawa na kinuha ng Hari ng mga Isda si Maria.

Ganoon pa man, ang pagmamahal nila sa kanilang anak ay matatag, tuwing gabi sa loob ng maraming taon sila ay nag-aabang sa dalampasigan at umaasang maaninagan ang kanilang anak na si Maria.

At ang kanilang mga panalangin ay tinugon sa kaliwanagan ng buwan kung saan nakakita sila ng isang babae na ang katawan ay kalahating babae at kalahating bangus. Sa isang sulyap sa mahabang maitim na buhok at kanilang napagtanto na ito ang kanilang nawawalang anak, na ngayon ay habangbuhay na pagmamay-ari ng mga alon.

=———————————–=

English Version

Maybe you think that fishes were always the way they are, and in some cases you would be right. But there is one fish above all others, he is the King of Fishes and he lives deep beneath the waves, using his authority to govern the deep fathoms of the oceans.

Most humans forget that the King is royalty and seek to deny him his due, but they learn eventually that there is no breaking an oath made to a royal.

There is the tale of a couple named Juan and Juana that learned this lesson all too well. They lived by the seaside and waited through the seasons to be blessed with a child.

Fortune smiled upon them after many years and they were finally expecting a new addition to their family.

During the pregnancy Juana would crave bangus (milkfish) to eat. Juan was a faithful husband and would go far out to sea to catch the fish his wife enjoyed.

Then came a day when Juan was unable to find any bangus in his nets. He sat in his boat, crestfallen at the prospect of coming home empty handed to his wife.

Out of the silence a lone voice called for Juan. He turned around and was surprised to find a bangus with a crown.

The bangus introduced himself as the King of Fishes and asked why Juan fished only for bangus. He wondered why he would see less and less of his subjects in the water.

Juan explained that his pregnant wife craved bangus every day. He related his sorrow surrounding his empty catch.

“Fear not,” said the King of Fishes, “I will provide you with all the bangus you will ever need, but in return you must give your child to me when it turns seven years old.”

Juan’s face flashed with shock. Surely he couldn’t give away his firstborn child to the King of Fishes, yet he thought to his wife, devastated that Juan would come up empty. It was the season in which bangus was scarce and Juan didn’t know if he would be able to catch any without the King of Fishes’ help.

Juan eventually agreed to the King of Fishes’ terms and, true to his word, the King supplied Juan with more bangus than he could count. So bountiful was Juan’s catch that he continued to bring home bangus even after Juana had given birth.

They named the child “Maria” and they loved her very much. When the girl turned seven Juan begged the King of Fishes to release them from his promise. The King of Fishes did not waver and only said, “A promise is a promise.”

And a king will not be denied.

Juan returned home, his heart shattered into a million pieces. That day both Juan and Juana forbade their lovely daughter to go near the sea.

That is, until one day, when Juan and Juana were doing laundry by the river. There came a magnificent boat. So majestic it was that people gathered to the seaside to take in the beautiful sight. Maria, pushed by her curiosity, joined the people by the seaside.

In an instant, a giant wave rushed to the shore and dragged Maria out to sea.

The people rushed to Juan and Juana and told them about what happened, but it was too late. They both knew that the King of Fishes had taken Maria.

Still, their love for their daughter was strong, every night for years they would stay by the shore in the hopes of catching the merest vision of Maria.

And their prayers were answered on a moonlit night when they saw a woman whose body was half woman and half bangus. One glimpse of her long, black hair and they knew that it was their long lost daughter, now forever belonging to the waves.

=————————————————-=

*Tagalog is an Austronesian language spoken as a first language by a quarter of the population of the Philippines and as a second language by the majority. Its standardized form, officially named Filipino, is the national language of the Philippines, and is one of two official languages alongside English.

Written by Karl Gaverza

Translation by Dominic Gonzaga Quilantang

Adapted from “The Mermaid” in Philippine Folk Literature: The Legends. Eugenio. 2002.

The King of Fishes Illustration by Pia BMorante

The King of Fishes – Cebuano Translation

admin — Thu, 17 Nov 2022 08:52:36 +0000

*Note this story is in Cebuano

Kahay imong gihunahuna na ang mga isda kanunay na ingon ana, ug sa pipila ka mga kaso ikaw sakto. Apan naay gainusarang isda sa tanan, siya ang Hari sa mga isda ug siya gapuyo sa lawom luyo sa mga bawod, gamit iyahang gahom aron magmando sa lawom nga tugkaran sa lawod.

Kadaghanan sa mga tawo nakalimot na ang Hari tahuron ug ilimod ang angay kaniya, apan sa kadugayan ilang nakat-unan na wa’y pagbali sa pagpanumpa aron mahimong tahuron.

Adunay usa ka magtiayon na ginganlang Juan ug Juana nga nakat-unan pag-ayo ang pagtulun-an. Nagpuyo sila sa baybayon ug nagpaabot sa paglabay sa panahon nga grasyahan sila og anak.

Sa wa magdugay, mipahiyom ang swerte sulod sa pipila ka mga tuig ug mapun-an usab ang ilahang pamilya.

Atol sa pagmabdos ni Juana nangala kini ug bangus aron kan-on. Si Juan nga maalagaron nga bana muadto og layong lawod aron makapanagat sa isda nga gipangita sa iyang asawa.

Unya miabot ang adlaw na wa’y kuhang bangus sa iyang pukot si Juan. Galingkod sa iyang bangka, gasagmuyo naghunahuna nga wa’y bitbit alang sa iyang asawa.

Gawas sa kahilom usa ka tingog ang mitawag kang Juan. Milingi kini ug sa iyang pagkatingala Nakita ang usa ka bangus nga gasul-ob og korona.

Nagpaila ang bangus sa kaugalingon isip Hari sa mga Isda ug nangutana nganong bangus lamang ang gipangita ni Juan. Natingala kini og nganong nagkaminos ang mga sakop niini sa lawod.

Pagpatim-aw ni Juan nga mabdos ang iyang asawa ug nangala kini og bangus kada adlaw. Iyaha pu’ng giasoy ang kasubo mahitungod niini.

“Ayaw kabalaka,” asoy sa Hari sa mga Isda, “Hatagan tika sa tanang bangus nga imong kinahanglan, apan suklian nimo kini sa paghatag sa imong anak pag-edad niini ug pito ka tuig.”

Makita sa nawong ni Juan ang pagkakugang. Tinuod di niya mahatag ang iyang anak ngadto sa Hari sa mga isda, apan iya pu’ng gihunahuna ang iyang asawa, destrosar na walay bitbit. Tempo pa nga nihit ang bangus ug walay kasayuran si Juan nga makakuha ba kini og bangus nga siya ra ug walay tabang gumikan sa Hari sa mga Isda.

Sa kataposan, misugot si Juan sa uyon sa Hari sa mga Isda ug, tinuod sa iyang mga gipamulong, gihatagan niya si Juan og daghang bangus nga di mayhap. Sa kadaghan niini, padayon gihapon iyang pagbitbit niini pagkahuman og panganak ni Juana.

Ginganlan nila ang bata og “Maria” ug ilaha kining gihigugma pag-ayo. Pagtungtong sa babayeng bata sa enad nga siyete, nagpakiluoy si Juan sa Hari sa mga Isda nga buhian sila sa gipanaad. Ang Hari walay lubaylubay ug miingon kini, “Ang saad, saad.”

Ug ang usa ka hari di angay balibaran.

Miuli si Juan nga nagupok ang kasingkasing. Sugod atong adlawa, gidid-an ni Juan ug Juana ang ilang pinanggang anak na muduol sa dagat.

Kana, hangtod miabot ang usa ka adlaw, samtang nanglaba sina Juan ug Juana sa may suba. Adunay miabot na masilakon nga bangka. Sa pagkahalangdon niini, gitapokan kini sa mga tawo aron masuta ang maanyag na panan-awon. Si Maria nga gitukmod sa iyang pagkamapaniiron, miuban sa panon sa katawhan paingon sa baybayon.

Sa kalit lang, usa ka dakong bawod ang paingon sa baybayon ug gidala si Maria.

Mituratoy ang katawhan paingon kang Juan ug Juana aron sultihan sa panghitabo, apan umawi na ang tanan. Nasayod ang duha nga gikuha sa Hari sa mga Isda si Maria.

Bisan pa, ang ilang paghiguma sa anak nagpabiling lig-on, matag gabie sulod sa daghang panuigon ila kining huwaton sa may baybayon ug naghinaot nga makita ang panagway sa ilang anak nga si Maria.

Ug ang ilang pag-ampo gidungog sulod sa kahayag sa bulan diin Nakita nila ang usa ka babaye nga ang lawas Katunga babae ug ang Katunga bangus. Sa usa ka paniplat sa taas nga itom na buhok niini, ilang naamgohan nga mao kini ang nahilayo nilang anak, na karon sa kahangtoran paghisakop sa mga bawod.

=—————————=