*Note this story is in Hiligaynon

“Pagpanghimos na, malakat ta bag-o magbutlak ang adlaw.”

Ginpukaw ako ni papa gikan sa manami nga dalamguhanon. Nagalupad ako sa ibabaw sang kabukiran kag pakadto sa kagulangan nga daw kaangay sang isa ka superhero. Apang may katapusan ang mga damgo, ti-on na para atubangon ang bag-o nga adlaw. Akon gin-umpisan ang akon adlaw pina-agi sa pagpamahaw kag pag-andam sang amon mga galamiton. Nagumon ang akon kamot sa lambat, “baw sapagka laminday gid sa imo,” pangakig ni papa sa akon nga pareho lang kagapon.

“Makadto kita sa linaw subong.”

Makatilingala. Si papa kag ang iban pa nga mangingisda nagalikaw makadto didto kay delikado-gulpi lang kis-a nagabaskog ang butong sang tubig. Apang, daw wala man ko sang mahimo. Kada adlaw naga gamay ang amon mga hulik, indi mahibal-on kon hasta kutob kami mangabuhi sa kadagatan.

Kis-a akon nahuna-huna-an nga ma lisensya ako kay papa nga malakat na lang ko sa ciudad kag didto mangita trabaho. Mas maayo pa ina sang sa magpalibog pirmi kon may mahulik bala kami nga isda para may maka-on.

“Pag-andam gid  kag siguraduha nga indi mag sunod sa kasanag.”

Amo na ang permi ginapa-andam sang mga mga mangingisda tagsa nga manghulik isda, ambot kon ano ang bu-ot silingon sina apang daw nagapahamtang sang pamatyag kon makabati ako sina. Daw nagakabati-an ko ina adlaw-adlaw sang nag-umpisa ako mag-upod sa baroto.

Daw kamag-an sang lambat subong aw, basi nagkusog na ko. Basi sa sunod pwede na ako mag ubra sa construction sa ciudad.

“Tabuni imo nga dulunggan!”

Nakibot gid ko sa singgitan ni papa. Wala ko kabalo kon nga-a ginatabunan nya ang iya dulunggan. Katahum sang ambahanon. Daw kaangay sang mga naga-ambahan nga mga manugtunda samtang nagalupad palibot sa akon. Nakabatyag ako sang kahilway, akon mabatyagan ang kalibutan. Gusto ko kadtu-an kon sa diin nagahalin ang ambahanon.

“Indi magkadto sa tubig!”

Daw amo sina ang ginhambal ni papa, apang daw wala ko siya nabati-an maayo. Gintilawan nya nga butungon ako sa akon braso apang kinahanglan ko pangitaon ang nagakanta sang sining matahum nga ambahanon. Pirmi nya lang gid ko napunggan, san-o pa ni sya mag-untat. Wala sya kabalo kon ano kabudlay magpadulong sa palaabuton. Wala na sang bilin para sa amon diri. Wala na sang isda nga ginahatag ang kadagatan sa amon. Kinahanglan na namon magkadto sa lugar kon sa diin may paglaum.

“Ang kasanag! Indi pagsunda ang kasanag!”

Makita ko na sila, sapagka tahum sa ila. Ginatawag ako sang kasanag sa idalum sang tubig. Wala ini masayran ni papa. Tigulang na gid sya para makita ang palaabuton. Indi kaangay ko. Sundan ko ang kasanag, amo ini ang maka salbar sa amon tanan. Makakita ako sang madamo nga kwarta agud makakaon kami. Bay-i lang, mabal-an ya gid. Mabal-an lang ni nila tanan.

=——————-=

English Version

“Get ready, we have to leave before sunrise.”

Papa woke me up from a nice dream. I was flying over the mountains and going through the woods like a superhero. But dreams always have to end, now it’s time to face another day. I start my routine, grabbing a meal and preparing all the supplies for the day. My hands got tangled in the nets again and Papa scolded me for being slow. Just like yesterday.

“We’re going by the cove today.”

That was strange. Papa and all the older fishermen would always avoid going near the cove. They say it’s dangerous since the current is unpredictable in that area. But I know we don’t really have much of a choice. The catch of the day has been getting smaller and smaller and I don’t know how long we can live off the ocean. I think I’m going to tell Papa that I should go to the city to find work. It’s better than wondering if we can catch enough fish to feed ourselves.

“Be careful and make sure you don’t follow the lights.”

It’s the warning that we fisherman say before we go out on the water. I don’t know what it’s supposed to mean but it’s always comforting to hear.  I think I’ve heard it every day since I was old enough to be on a boat. The nets seem lighter today, a sign that I’m getting stronger. Maybe I can find work in a construction site in the city.

“Cover your ears!”

Papa’s shout scared me. I don’t know why he was covering his ears. The music was so beautiful. It was like a chorus of angels floating all around me. I feel so free, so in touch with the world. I want to go to whatever’s making such a beautiful sound.

“Don’t go in the water!”

I think that’s what papa said, but I didn’t hear him so well. He tried to pull me back by the arm but I need to go find the singer of this wonderful song. He needs to stop doing that, always holding me back. He doesn’t know how hard it’s going to be in the future. We don’t have anything left here. The sea isn’t going to keep giving us fish, not anymore. We need to go somewhere else somewhere where we can hope.

“The lights! Don’t follow the lights!”

I can see them now, they’re so beautiful. The glow under the water is calling me. Papa doesn’t understand. He’s too old to see the future. Not like I can. I’ll follow the light and it will save us all. I can make enough money to feed our family. He’ll see. They’ll all see.

*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.

Written by Karl Gaverza

Translated by Rehel Jemera Sausa
Copyright © Karl Gaverza

Translation Copyright © Rehel Jemera Sausa

Story inspired by Kataw/Catao entry in Creatures of Philippine Lower Mythology. Ramos. 1971.

Kataw Illustration by Leandro Genisto from Aklat ng mga Anito
FB: That Guy With A Pen

Watercolor by Mykie Concepcion
Tumblr: http://mykieconcepcion.tumblr.com/

*Note this story is in Hiligaynon

“Sapagkatahum sa iya.”

Si Sisoy nagpahunay-hunay sa kagulangan samtang nagapalandong sang iya mga kasaypanan. Siya nakabalo nga dapat nya tadlungon ang tanan.

Nadumduman pa niya ang pinakauna nga tinion nga nakita niya siya, nagapligo siya upod ang duha pa ka maanyag nga mga babayi. Ang ila mga pakpak kag mga panapton yara sa ibabaw sang mga bato sa kilid sang alagyan. Wala gid napunggan ni Sisoy ang iya kaugalingon kag iya gid ginkuha ang isa ka pares sang pakpak bangud sang katahum sini. Amo yadto ang una nya nga sayop.

Nadumduman pa ni Sisoy sang nagasugilalonay sila samtang nagatulo ang iya mga luha sa iya guya nga indi na siya kabalik sa ila kay indi niya makita ang iya mga pakpak, sunud sadto gin-agda na lang siya ni Sisoy nga mangin asawa sini. Tungud wala na siya sang mahimo pa, nagpasagot siya sa pangagda ni Sisoy. Amo yadto ang ikaduha nya nga sayop.

Wala nagdugay nakit-an ya gid man ang iya mga pakpak kag ginbayaan niya si Sisoy. Ginpangita ni Sisoy ang iya asawa tubtub nakalab-ot sya sa tunga sang kagulangan, nagpanumdum nga may dala nga paghinolsol sa iya mga ginhimo nga mga kasaypanan.

Sang hinali, may agila nga naghugpa sa atubang niya. Bangud wala man sang madula sa iya, ginpangayuan niya bulig ang agila sa pagpangita sa iya nga asawa. Gin-upod siya sang agila lupad asta nakalab-ot sila sa isa nga daku nga balay sa kalangitan.

Gin-atubang sya sang amay sang iya asawa. Ginsaysay nya sa iya ang mga nahitabo, kag kon ano na lang ang iya paghinolsol sang iya sala sa iya nga aswa. “Ma-angkon mo ang imo napangayo kon mahimo mo ang tatlo ka mga buluhaton,” panalambiton sang amay.

Palangga gid ni Sisoy ang iya asawa kag himoon niya ang tana makita niya lamang ini liwat.

“Hakuta ang tanan nga mga mais sa pihak nga balay sa sulod lamang sang isa ka adlaw.” Amo ini ang una nga buluhaton. Nagpalangluya si Sisoy, kaangay sang isa ka bukid ang mga mais kag daw ka impossible gid ini nga hakutan sang isa ka tawo.

Ang hari sang mga subay nagpalapit sa iya kag nagtugyan sang iya bulig sa pag hakot sang mga mais, ginpasalamatan ni Sisoy ang hari sang mga subay. Handa na siya sa sunod nga buluhaton.

“Hakuta ang tanan nga bugas sa pihak nga balay sa sulod lamang sang isa ka adlaw.” Ang ikaduha nga buluhaton kaangay lang sang kabudlay sang na-una nga buluhaton. Apang sa sini nga tigayon, ginbuligan siya sang hari sang mga ilaga nga nahimo nila ang paghakot sang mga bugas sa sulod lamang sang isa ka adlaw.

“Tapsa ang tanan nga mga kahoy sa bilog nga kagulangan sa sulod lamang sa isa ka adlaw.” Syado ini kabudlay bangud indi makita sang iya mga mata ang katubtuban sang kagulangan. Apang wala napaslawan si Sisoy, nangayo siya bulig sa hari sang mga baboy talonon kun sa diin gintawag sini ang iya mga sinakpan sa pagbulig tapas sang mga kahoy gamit ang iya mga bangkil.

Bangud sini tanan, nagsugot ang amay sang iya asawa nga liwat maga upod siya kay Sisoy sa duta.

Nagbag-o ang panulok sang asawa niya sa iya. Indi nya malipatan ang ginhimo ni Sisoy sa iya, apang napatawad na niya ini.

Nalipay siya sang kakugi sa iya bana para tadlungon ang tanan nya nga kasaypanan, bagay nga pwede pamarisan sang ila bata samtang nagadako ini.

Nagkaptanay sila sang ila mga kamot samtang nagalupad pabalik sa duta.

=———————————=

English Version

English Version

“She was so beautiful.”

Sisoy sat in the forest and dwelt on his mistakes. He knew that he had to make things right.

He remembered the first time he laid eyes on her, how she was taking a bath with two other lovely women. Their wings and dresses were on the stones by the wayside and Sisoy could not help but take a pair of wings because of their beauty. That was his first mistake.

He thought back to the tears that fell on her gentle face, how when she told Sisoy she could not go back because she couldn’t find her wings, Sisoy had asked her to be his wife. Having no other option, she said yes. That was his second.

She had found her wings eventually and left him, one day while putting their baby to sleep. He searched everywhere for his wife until he ended up in the forest, thinking back on the wrongs he had done.

Just then, an eagle swopped in front of him. With nothing to lose, he asked the eagle for help in finding his wife. The eagle flew him to the skies and set him off at a large house in the heavens.

The father of his wife met him at the door. Sisoy told him his story, how he wanted to repent for the wrong he had done to his wife. “You cannot have what you want unless you obey my three commands,” said the father.

SIsoy was a man in love and he would do anything to see his wife again.

“Bring all these grains of corn to another house in just one day.” Was the first command. Sisoy was at a loss, the mountain of corn was impossible to move by himself.

The king of ants came near him and helped him transport all the corn, Sisoy was grateful to the ant-king and set on to the next task.

“Bring all the rice to another house in just one day.” The second command was as difficult as the first, but Sisoy had a benefactor as well. The king of rats helped him finish the work in one day.

“Cut down all the trees in this forest in one day” The command was difficult, as the forest stretched as far as the eye could see. Sisoy asked the help of the king of wild pigs who called on all his followers to cut down the trees with their sharp teeth.

The father of his wife then agreed to have her return to earth with Sisoy.

The wife looked at him with new eyes. She could not forget what he had done to her, but she was able to forgive.

She was impressed by her husband’s dedication to make things right, something she thought their child could learn from.

They took each other hand in hand and then returned to earth.