*Note this story is in Tandaganon
Siya yadto.
Permiro naay, wara pa ako kabantay na siya baya yadto. Yadto na gabii, may yakit-an ko na di maitsura na bayho ug mga pangil. Yakakita ako nan morag dugo sa kapuwa na tanod ug gisundan nako pasingod sa atop.
Ug ngadto nakita nako ang wakwak.
Yapulihan nan dako na ngisi ang kaina na mga pangil ug ang buhok na yapuno nan pomada ug yakahipay na sa likod, pero pareha da na bayho.
Yhibaw-an nako na Fortunato Leviste kuno iya pangan laong nan mga taga ngadi. Yangampanya baya sa pagka gobernador.
Kung kasayod pa lamang sila.
Yagdako ako na pirmi lang-on na mag-amping basta gabii na, labi na basta masakit kami. May mga nilalang na manlupad basta buwanon, mantugpa sa atop kay kan-on imo mga tinae.
May gilaong yadto ni lola sa ako na storya mahitungod sa inin mga wakwak. Laong niya mga gwapa kuno sila, mga pution ang palis ug mga mata na amo dan makalumay. Gipasidaanan ang mga laki tungod sa ila, kay ang laong sa gud na pakaslan kuno nila ang ila mga biktima tapos mulayas da dayon, di na magpakita balik.
Basin amo sab inin iya gihimo ngadi. Gwapo siya ug mistiso, di gayud malikayan na makatan-aw ang mga babae sa iya bisan hain siya kadto. Maningkamot gayud sila para da lamang makastorya sila sa iya.
Pero may isa gayud ka butang na di ako mahiluna.
Mga babae da sa ang manananggal, ‘di ba?
Madumduman ko ang mga storya.
Mga bae na matunga ang lawas.
Mga bae na amo da nan kagi ang ampak.
Mga bae na dili masumpay ang ubos na parte nan ila lawas basta butngan nan abo, sukaan, o asinan.
Mga babae na tag-as nan dila na mokaon nan tinae sa ila biktima.
Dili.
Hibawo ako kun uno ang ako yakita.
Gatindog siya duha ka dupa ang kalayo sa ako tapos yagkatawa.
Uno kaha iya gihuna-huna. Iya siguro sunod na biktimahon?
Di nako yaon pasagdan na mahitabo.
Labi na kuman na may ako yakita.
Gisundan nako siya pagawas sa pirtahan pasingod sa dan. Masimhotan nako ang baho nan tabako.
Yakit-an niya ako ug mindako ang iya ngisi.
Gilang-an ko siya na hibawo ako kun uno siya ug hibawo ako kung uno ang iya hapit gihimo sa ako. Gilang-an ko siya na dili nako pasagdan na mahitabo yadto utro, na wara nay iya mabiktima.
Mikatawa siya.
Yabuang na kuno ako laong niya.
Sin-oy mutuo sa ako?
Ang pulis?
Ako mga amigo?
Ako pamilya?
Unoy ila mahimo?
Minpanaw siya pasingod sa ako ug gitan-awan ako sa mata. Yanimbarot ako kalawasan.
“Ngadi naay ako,” laong niya “wara pa raba ako kapanihapon.”
Makalaong ako na mintaas ang iya dila, sakto da para maabot ang likod sa ako liog.
Yatumba ako sa lupa, grabe na hilak ko.
Dili.
Dili nako ihatag ang iya gusto.
Hanapon ko kung hain siya gahuya.
Mag-andam ako.
Asin, bumbay, ug kutsilyo.
Tana sakto da ini.
Ginoo ko, paigoa ini.
=———————–=
English Version
It’s him.
At first, I didn’t recognize him. That night, I saw a twisted face and fangs. I saw the blood-red thread and followed it to the roof.
And I saw the monster.
The fangs are replaced by a gleeful smile and the hair is slicked back with too much pomade, but it’s the same face.
I ask around and find out that his name is Fortunato Leviste. He’s in the area trying to get some votes to be the governor.
If only they knew.
Growing up we’d be told to be careful in the night, especially if we were sick. There were creatures that flew through the moonlit sky, ready to land on your roof and feast on your bowels.
My lola told me a story once about these monsters. She said they were beautiful, with ivory-white skin and alluring eyes. Men were warned against this beauty though, for it was said that they marry their victims and flee, never to be seen again.
Maybe he’s doing the same here. He’s handsome and mestizo, charming every woman in the room. They’re practically falling over themselves to have a conversation with him.
But one thing keeps nagging me.
Mananaggal are only female, right?
I think back to all the stories.
Women that remove the upper half of their bodies.
Women with batlike wings.
Women that can’t reconnect their lower parts if it’s covered with ash, vinegar or salt.
Women with a threadlike tongue that sucks the bowels of their victims and feast on them.
No.
I know what I saw.
He’s standing four feet away from me and laughing.
I wonder what he’s thinking about. His next victim perhaps?
I won’t let that happen.
Not after what I’ve seen.
I follow him out the door into the street. The smell of tobacco cloyingly lingers on my nose.
He sees me and his smile widens.
Then I tell him I know what he is and I know what he tried to do to me. I tell him I won’t let that happen, that there would be no more victims.
And then he laughs.
He tells me I’m just a hysterical girl.
Who would believe me?
The police?
My friends?
My family?
What could they do?
He walks by me and looks me in the eye. Fear rolls down my spine.
“I’m going to go ahead,” he says “I haven’t had dinner.”
I could feel his tongue get longer, long enough to reach the back of my neck.
I fall to the ground, tears streaming down my face.
No.
I won’t give him the satisfaction.
I find out where he’s staying.
And prepare.
Salt, garlic and a knife.
I hope this is enough.
Please God, let this be enough.
=—————————=
*Tandaganon (also called Tinandag, Naturalis, Tagon-on) is a closely related variety of Surigaonon spoken in the central Surigao del Sur municipalities of Tandag City, San Miguel, Tago, Bayabas, Cagwait, Marihatag, San Agustin, and most of Lianga. It can be classified as a separate language or alternatively as a southern variety of Surigaonon. There are about 100,000 speakers.
Written by Karl Gaverza
Tandaganon Translation by Mark Anthony Ramos
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Mark Anthony Ramos
Story inspired by the Iqui description in Creatures of Philippine Lower Mythology. Ramos. 1971.
Iqui Illustration by Michael Sean B. Talavera
IG: @maykelshan
Deviantart: https://www.deviantart.com/isaneleach13