*Note this story is in Cebuano
Nagbag-o si Leo human mamatay si tito Paul. Wala na siya’y panumbaling sa akong mga mensahe ug nagakulong lang sa iyang kwarto. Wala ko na usab siya nakit-an sa eskwelahan.
Niadtong panahona, napulo ug lima pa lang ang among pangedaron. Nagkailhanay me kaniadtong anaa pami sa elementarya ug nahimo ming managhigala sulod sa pipila ka tuig. Parehas mi nga bugtong nga anak sa among pamilya, busa didto mi nagkasinabot.
Dili ko gusto nga magtumo-tumo sa akong nahibaw-an ug unsa man gani ang iyang gibati. Gisultihan ako sa mga hamtong nga pasagdaan ko na lamang siya, pero para kanako, sama ra sa pagkalimot kaniya og ako kining buhaton.
Matag hapon, pare-parehas lang ang mga mensahe nga ginapadala nako sa iyaha:
“Hi L, ako ni si Rafa. Nahibaw ako nga lisod ang imong kahimtang karun. Naa rako diri pirme kung kinahanglan nimo ug kaestorya o bisan makauban man lang. I-text lang ko kung andam naka nga makig-estorya sa imong gibati. Nabalaka nako nimo.”
Ge seen lamang niya ang akong mensahe, pero bisan ingon ana, kampanti nako. Ang importante, nakahibaw siyang andam akong maminaw kaniya.
Human usa ka semana, ni-reply siya:
“Hi R, pasensya na kung karun lang ko naka-reply nimo. Bug-at lang gyud para kanako ang mga nahitabo, halos way tulog. Salamat kaayo sa imong pagpangumusta kanako. Makig-estorya unya ako kanimo puhon.”
Ug ako mitubag:
“Oo L, nahibaw kong ang pagkawala ni Tito Paul dako kaayo’g epekto kanimo. Kung asa man siya karun, nasayod akong gihandom niya nga maayo raka.”
Ug ang iyang tubag nagpahadlok kanako:
“Bakakon ug traydor to siya.”
=————————————————————=
Mao na kadto ang ulhi namong pag-estorya ni Leo ug wala na siya mikontak kanako sulod sa usa ka bulan. Siya ang perme nga hisgutan ug pulutan sa tsismis sa among eskwelahan. Adunay nagpakalat ug tsismis nga gipadala kuno si Leo sa Mental Institution kung diin ginabutang ang mga tawo nga adunay sakit sa panghuna-huna. Adto kuno siya magpuyo sulod sa usa ka tuig. Aduna usab lain nga naga-ingon nga nitakas siya ug nakit-an kuno ni nila nga naligsan ug nga gusto sa iyang pamilya nga e sekreto ang iyang kamatayon. Gibuhat nako ang tanan nga ipaglaban siya ug nga ang ilang mga sulti-sulti dili tinuod, apan wala akoy mabuhat kay daghan sila ug nag-inusara lamang ako.
Ang kinaulhiang mensahe ni Paul nagpabilin gihapon nga kwestyunable kanako. Nakaila ako sa ilang pamilya sa dugay nang panahon ug malipayon kaayo sila. Usa ka OFW si Tiya Tress, halos tibuok niyang kinabuhi anaa siya sa Saudi, pero nagaulian gihapon kini, kada tuig o adunay selebrasyon. Si Tiyo Paul usab kay usa ka dako ug tingog nga laki. Perme niining ginasulti sa uban ang mga nakab-ot ni Paul ug nga iyang ginabutang sa ilang sala ang mga kadaugan niini.
Naglibog nako. Daghan ako’g mga possibilidad sa mga nahitabo ug sa buot ipasabot ni Leo.
Unsa diay nga klase nga tawo si Tiyo Paul sulod sa ilang panimalay? Abusado ba kini?
Nganong wala man ako pagsultihi bisan sa makausa sa akong higala?
Sa akong paglantaw, nakahuna-huna ako kung unsa ako ka maka-sarili, ginabuhat kini nga nag-inusara. Sa pagkatinuod, si Leo ang adunay problema ug dili ako. Ug dili siya ganahan nga makig-estorya kanako, problema na niya.
Ako gihapon siyang ginapadalhan ug mensahe matag hapon ug iya gihapon kong gina-seen.
Para kanako, ang importante nakahibaw akong buhi siya.
Gidala-dala ko ang kabalaka hangtod sa katapusan sa tuig. Nakuyawan ko nga dili nako niya panumbalingon ug nga mawad-an na ako’g koneksiyon kaniya.
Usa lamang ako ka mahadlukon nga bata nga naghandom nga maayo ang iyang higala.
=———————————————————————————=
Katapusan na kaniadto sa ting-ulan sa dihang nakadawat ko og tubag gikan kang Leo. Usa lang kadto ka mensahe apan mipuno kini sa akong kasingkasing sa paglaom. Buhi si Leo ug makita na nako siya.
MAGKITA TA SA PARK KARONG ALAS 11 SA GABII.
Gabii na kaayo ug layo kini sa among balay. Apan wala na akoy pakialam. Si Leo ang akong labing suod nga higala ug kinahanglan ko niya.
Nianang gabhiona giingnan nako akong mga ginikanan nga matulog ko og sayo. Nahibaw sila nga usa ako ka maayong bata. Maayo ang mga grado, adunay maayong pamatasan, kanunay sayo nga muoli, ug uban pa. Ug nasayod akong dili magduda ang akong pamilya kanako.
Ang parke 3 kilometros ang gilay-on gikan sa among balay ug nagbsikleta lamang ako ug gibaybay ang dalan gamit ang kahayag sa bulan. Swerte ko kay takdol ang buwan niadtong gabhiona.
Pag-abot nako sa parke milingkod ko sa punoan sa balete ug nagpaabot kang Leo.
“R?”
Usa ka kamot migunit sa akong abaga gikan sa luyo ug ang akong kasingkasing hapit molukso sa akong dughan.
“L, nganong manghadlok ka man! Nakuratan ako!”
“Pasayloa.”
Makalilisang tan-awon si Leo. Ang iyang buhok gubot, ang mga mata lubog ug siya nipayat layo sa iyang panglawas sa ulhi nako siyang nakit-an.
Ginalikayan niya ang paglantaw sa akong mga mata ug miatras siya, dili siya gusting makita ko ang iyang hitsura.
Gihatagan gihapon nako siya sa labing dako nga gakos nga akong mahimo.
Wala ko kabalo kung pila na ka oras ang nilabay ug nakahunahuna ko nga mas maayo nga ako una siyang pangutan-on.
“Nahibaw ko nga lisud dawaton ang mga butang sukad sa pagkamatay sa imong papa.”
“WALA KA KAHIBAW KUNG UNSAY GIBUHAT NIYA NAKO!”
Ang iyang tubag nakapaatras nako. Ang nawong ni Leo nagbaha sa mga luha.
“Tama ka, wala ko mahibaw. Apan mao gani nga naa ko dinhi. Papaminawa ko. Palihug, L.”
“Dili ko gusto nga makasakit sa bisan kinsa.”
“Dili lagi ko nimo mapasakitan, salig lang. Manglingkod ta ta ug mag-estorya, ha?”
“Lumingkod ka. Kinahanglan nimo nga makita kini.”
Gibuhat nako ang iyang gihangyo, milingkod ako sa punoan sa balete. Ang tibuok parke nadan-agan sa kahayag sa takdol nga bulan.
Walay nakaandam nako sa buhaton ni Leo. Hangtod karon ang panumduman nakapahadlok kanako.
Nadungog nako ang pag-crack sa iyang buko-buko samtang gihiwi ang liog. Nangurog ang iyang kalawasan dihang nahagba sa yuta ug haw-ang ang nahibilin. Nakita nako ang pagpitik sa iyang kasing-kasing ug ang iyang mga tinae mibuak samtang natunga kini.
Siya naglutaw sa hangin nga walay lain gawas sa iyang ulo ug mga lamang-loob.
Nagsuka ko dihang nahuman ang ngilngig nga talan-awon.
Mitan-aw siya nako ug nakita pa nako ang mga luha sa iyang mga mata. Miingon siya, “Ako kini. Mao kini ang nahitabo nako.”
Ug naputos sa kahilom ang palibot.
Niining higayona si Leo na ang mibuak sa kahilom.
Gisultihan ko niya bahin sa iyang amahan. Adunay usa ka kabilin gikan sa pamilya ni Tiyo Paul, usa ka tunglo nga nahibal-an lamang ni Leo sa pagkamatay sa iyang amahan. Magtatangal sila, mga binuhat nga nagakaon ug unod sa tawo ug nagalupad sa kagabhion, Mangita sa mga mabiktima.
“Naningkamot ko nga manakop lang ug iring ug iro, pero kada adlaw mas mokusog ang tunglo. Matag higayon nga makakita ko og tawo sa gabii gusto nakong kan-on ang ilang kasingkasing.”
“Nakahibaw ba si Tiya?”
“Gitago ni Papa ang tunglo gikan kaniya, mao nga iyang gipugos siya nga mahimong OFW.”
“Mao kini ang hinungdan nga wala ka nakigsulti kanako?”
“Oo.”
“Nganong gisulti nimo kini kanako karon?”
Mipalayo si Leon kanako sa usa ka kahoy pipila ka metros ang gilay-on.
“Nakita nimo kanang bag?”
“Oo.”
“Ablihi kana”
Ang bag napuno sa asin ug daw usa ka gray nga pulbos.
“Unsa ang-”
“Kon imong ibutang ang asin ug abo sa akong Katunga nga lawas dili na nako makabalik pag-usab. Sa higayon nga ang adlaw moigo kanako. ”…
“Unsay imong buot ipasabot?”
“Kon ang abo ug asin isablig sa akong lawas, dili na ko makabalik pag-usab. Kung dili ko mabalik ang katunga sa akong lawas sa pagsubang sa adlaw, dili na ako mobalik gikan niana. ”
“Unsa… gusto nimo patyon ko taka?!”
“Dili ko ganahan sa pagpadayon sa pagbuhat ani R. Kada adlaw ang akong huna-huna mosulti kanako sa pagpatay sa mga tawo nga akong makita. Wala ka kasabot?! Pasakitan nako ang usa ka tawo ug dayon ang lain ug dayon ang lain. Kini mahimong mas sayon alang kanako. Hangtud nga mahimo na akong usa ka mananap sama sa akong hitsura. ”
“Dili kinahanglan nga ingon niini ang paagi, mangayo kita ug tabang sa ubang taw, kinahanglan adunay lain pa nga mahimo ug dili ingon niini!”
Milutaw si Leo paduol nako.
“Nakahibalo ka ba nga ang akong papa nagtipig og mga tropeyo? Gipakita niya kini kanako sa wala pa niya gihatag kanako ang tunglo. Mga bukog sila, gagmay. Mahimong gatosan sila.”
Ug nalukop na usab sa kahilom ang palibot.
“L, palihog ayaw kog pabuhata ani. Ako ang imong labing suod nga higala.”
“Mao nga gisultihan ko ikaw niini. Palihog R. Dili ko gustong makapasakit og lain.”
Walay hunong nga nagbakho si Leo, ang iyang mga luha mitulo sa iyang naglutaw nga mga lamang-loob.
Ang mga panumduman nagsugod sa pagdagsa sa akong hunahuna, ang kahadlok nga mikuyanap sa akong mga ugat, hangtod nga aduna akoy nadumduman.
“Nakahinumdom pa ba ka kaniadtong napulo pa ta kaniadto ug nangandoy ako nga makalupad?”
“Oo ang imong bitiis kinahanglan nga naka-cast sa hapit tunga sa tuig.”
“Unsay imong gibati samtang galupad?”
“Nindot kaayo sa paminaw.”
“Ug gusto pa nimong tapuson kini?”
“Oo.”
Mibarog ko sa ibabaw sa iyang haw-ang nga lawas ug gisablig ang asin ug abo.
Gitan-aw nako si Leo sa iyang mga mata ug gipangutana siya, “naa pa bay lain nga gusto nimo nga akong buhaton?”
“Mahimo ka bang magpabilin uban kanako? Hangtod nga mosubang ang adlaw?”
“Bisan unsa para nimo.”
Naglingkod kami didto sulod sa pipila ka oras samtang naghulat sa pagsubang sa adlaw. Sa dihang nahitabo kini napapas kay sa akong gidahom, ang lawas ni Leo ug ang ulo nabungkag sa diha nga ang silaw sa adlaw miigo kaniya.
Sa dihang nahibal-an sa akong mga ginikanan nga nag-tikas ko tungang gabie, sila nasuko kanako. Giingnan nako sila nga naningkamot ko nga pangitaon si Leo ug sila nahuwasan sa kasuko kanako. Abi nakog nakita nila nga naghilak ko.
Aduna pay tsismis human niadto. Si Leo milayas ug gituohan nga patay na ang labing inila teorya. Wala gyud nako sila gitul-id ug sa paglabay sa mga tuig nakalimtan ra sa mga tawo.
=—————————————–=
Hangtod karon, nahinumdom pa ko nga gihangyo ko niya nga buhaton ang labing lisud nga desisyon sa akong kinabuhi.
Goodbye L.
Gimingaw ko nimo sa kanunay.
=—————————-=
English Version
Leo wasn’t the same after tito Paul died. He’d ignore my messages and hole himself in his room. It became rarer and rarer to see him in school.
Back then we were only fifteen. We met in grade school and had been best friends for years. Both of us were the only child of our family and we bonded through that.
I didn’t want to pretend that I knew what he was going through. Most of the adults that I talked to told me to give him space, but that, to me, just felt like giving up.
Every afternoon I’d send the same message:
“Hey L it’s Rafa. I know you’re going through some stuff right now. I’m always here if you need me, to talk or just to be there. Hit me up when you can please. I’m really worried about you.”
He’d leave me on seen, which was still a relief for me. At least he’d know I was there.
After a week he finally messaged back:
“Hey R, sorry I didn’t get back to you ‘til now. Things have been getting too much to handle, haven’t been sleeping much. Thanks for reaching out to me, I really appreciate it. Let’s talk soon alright?”
And I replied:
“Of course L, I know tito Paul’s passing hit you hard. I know wherever he is now he’s wishing you’re alright.”
His reply unsettled me:
“He was a bastard.”
=————————————————————=
After that conversation Leo didn’t contact me for a month. He was the main topic of everyone’s gossip in school. Someone started the rumor that he was put in a mental institution and would have to stay there for the whole year. There was another where they said he ran away weeks ago and they found him in a ditch and the family wanted to keep his death a secret.
I tried to shut them down the best I could, but once the words were out in the air they couldn’t be brought down.
Leo’s last message still disconcerted me. I had known their family for years and they seemed to be happy.
Tita Tress was an OFW, she spent most of her time in Saudi, but would visit every now and then, every other year during holiday season. Tito Paul was a loud man, in the best sense of the term. He would always tell everyone about Leo’s achievements and would put them all over their sala.
My mind raced to all the possibilities of what Leo could have meant.
What was tito Paul like behind closed doors? Was there any kind of abuse?
Why didn’t my best friend tell me?
Looking back, I realize how selfish I was, trying to make this about myself. Leo was the one that had the problem. If he didn’t want to tell me that was his choice.
I still messaged him every afternoon and he still would leave me on seen.
At the very least he’s alive. I’d think to myself.
I hung onto that thought to the latter part of that year. I was so scared that he’d leave my messages unseen and I’d never hear from him ever again.
I was just a scared kid that needed his best friend to be okay.
=———————————————————————————=
It was the end of the rainy season when I finally got a response from Leo. It was just one message but it filled my heart with hope. Leo was alive and I could finally see him.
MEET ME AT THE PARK TONIGHT AT 11
It was late. It was far. It didn’t matter.
Leo was my best friend and he needed me.
That night I told my parents that I was going to bed early. I was the requisite good boy. Good grades, well behaved, always on time, etc. My family wouldn’t suspect a thing.
The park was 3 kilometers away from me and I biked using the light of the moon. I was lucky there was a full moon that night.
When I got to the park I sat by the balete tree and waited for Leo.
“R?”
A hand gripped my shoulder from behind and my heart nearly jumped to my chest.
“Dammit L, don’t scare me like that! God!”
“Sorry.”
Leo looked awful. His hair was disheveled, eyes sunken and he was thinner than I’d ever seen him.
He tried to avoid eye contact and took a step back, knowing what he looked like.
I still gave him the biggest hug I could.
I didn’t know how much time passed and I thought it would be best for me to break the silence.
“I know things have been rough since your dad passed.”
“YOU DON’T KNOW WHAT HE TURNED ME INTO!”
The reply made me step back. Leo face was flooding with tears.
“You’re right, I don’t. But that’s why I’m here. Let me listen. Please, L.”
“I just don’t want to hurt anyone.”
“You won’t hurt me, I promise. Let’s just have a seat and talk, okay?”
“You should sit, I need you to see this.”
I did what he asked, sitting back by the balete tree. The whole park was illuminated by the light of the full moon.
Nothing could have prepared me for what Leo was about to do. Even now the memory horrifies me.
I could hear his spine crack as his neck turned. His body shivered as it fell to the ground and what was left was hollow. I could see his heart beat and his lungs inflate as they detached.
He was floating through the air with nothing but his head and organs.
I vomited as the grisly spectacle finished.
He looked at me and I could still see the tears in his eyes. He said, “This is me. This is what I have become.”
The silence was heavy.
This time it was Leo who broke the silence.
He told me about his father. There was an inheritance from tito Paul’s side of the family, a curse that Leo only learned about as his father passed away. They were magtatangal, creatures that fed on human flesh who flew at night, searching for victims.
“I tried to be only catching cats and dogs, but every day the curse gets stronger. Every time I see someone at night I want to change and eat their hearts.”
“What about tita?”
“Papa kept the curse a secret from her, it’s why he pushed her to be an OFW.”
“This is why you haven’t talked to me.”
“Yes.”
“Why are you telling me this now?”
Leo floated to a tree a few meters away.
“Do you see that bag?”
“Yeah.”
“Open it.”
The bag was filled with salt and what looked to be a grey powder.
“What is—”
“If you put the salt and ashes on my body I won’t be able to reattach. Once the sun hits me….”
“What are you talking about?”
“If the ash and salt are sprinkled on my body, I won’t be able to reattach. If I cant be complete when the sun hits, I won’t be coming back from that.”
“You…..do you want me to kill you?!”
“I can’t keep doing this R. Every day my instincts tell me to kill people I see. Don’t you understand?! I’m going to hurt someone and then another and then another. It’s just going to get easier for me. Until I’m as much a monster as I look like.”
“It doesn’t have to be this way, we can find someone to talk to, there has to be something else we can do!”
Leo floated nearer to me.
“Did you know my dad kept trophies? He showed them to me before he gave me the curse. They were bones, small ones. There must have been hundreds of them.”
Another pause, another break in the silence.
“L, please don’t make me do this. I’m your best friend.”
“That’s why I’m telling you this. Please R. I don’t want to hurt anyone else.”
Leo sobbed unceasingly, his tears falling onto his floating organs.
Memories started to flood my mind, the fear pulsing through my veins, until something struck me.
“Remember when we were ten and I thought I could fly?”
“Yeah your leg had to be in a cast for nearly half a year.”
“What’s it like to fly?”
“It’s the most liberating feeling you could ever have.”
“And you still want to end it?”
“Yes.”
I stood above his hollow body and sprinkled the salt and ash.
I looked at Leo in his eyes and asked him, “is there anything else you want me to do?”
“Can you stay with me? Until the sun comes up?”
“Anything for you.”
We sat there for hours waiting for sunrise. When it happened it was faster than I expected, Leo’s body and head disintegrated as soon as the sun rays hit them.
When my parents found out that I snuck out they were livid. I told them I was trying to find Leo and they eased out of punishing me. I think they saw that I was crying.
There was even more gossip after that. Leo ran away and was assumed dead was the most popular theory. I never corrected them and as the years passed people forgot.
=—————————————–=
To this day, I still remember him asking me to make the most difficult decision of our lives.
Goodbye L.
I’ll always miss you.
=—————————–=
*The Cebuano language, alternatively called Cebuan and also often colloquially albeit informally referred to by most of its speakers simply as Bisaya (“Visayan”, not to be confused with other Visayan languages nor Brunei Bisaya language), is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 21 million people, mostly in Central Visayas, western parts of Eastern Visayas and most parts of Mindanao, most of whom belong to various Visayan ethnolingusitic groups, mainly the Cebuanos. It is the by far the most widely spoken of the Visayan languages, which are in turn part of wider the Philippine languages. The reference to the language as Bisaya is not encouraged anymore by linguists due to the many languages within the Visayan language group that may be confused with the term.
Written by Karl Gaverza
Cebuano Translation by Anelyne Ruflo
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Anelyne Ruflo
Inspired by the description of the Magtatangal in “Distinctions Made Among the Priests of the Devil” in “Customs of the Tagalogs” by Juan de Plasencia. 1589.
Magtatangal Illustration by Fam Telmo
FB: https://www.facebook.com/famskaartyhan/
Instagram: @famskaartyhan