*Note this story is in Hiligaynon
Mga adlaw nga pareho sang ligad ang adlaw nga ini sang nagmasakit si Lola kag hindi makabangon para magkadto sa bukid kag mag pang-ani. Isa sa mga pinakabata nga babahe nga nagapang-edadon sang walo katuig ang nag bulontaryo nga mag upod sa iya tiyo kag sa iya magulang nga bahi para mag saka sa mataas nga banglid kung diin sila naga-ani.
Tungod sa responsibilidad niya sa iya ginikanan nag dako siya nga may batasan nga mabaskog makisimpalad. Sa bata palang niya nga edad na muklat na siya sa kamatuoran nga kinahanglan niya mag bulig sa iya Nanay tungod patay na ang iya Tatay kag magulang nga lalaki. Kag wala ina nagpugong sa iya nga kuryusidad kag gusto usisaon ang mga misteryoso sa palibot.
Lain ang panggawi niya sa mga bata nga kaedad niya. Samtang ang mag kaedad niya nagahampang sang munyika kag “balay-balay” siya naman mas gina pili mag himo sang mga bagay nga hindi para sa iya nga edad, pareho sang pag saka sa mga mataas nga bukid nga siya lang kag pang angkat sa mga lalaki mag sugal. Tungod sina gina tawag siya nga tomboy sang iya mga kabaryo.
Kag sa tini’on nga ini kinahanglan niya tindogan ang responsibilidad niya sa iya pamilya. Kasisidmun sang nag tupa ang mabaskog nga ulan nga mabatian sa atop sang ila payag, inoras na ang paghulat sang bata upod ang iya magulang nga bahi kag tiyo sa paghulaw sang ulan. Wala naging balabag ang madamol nga ulan para untatan ang ila ubra tungod hindi nila gusto uyangan ang oras kag adlaw.
Masanag na ang bulan sang natapos nila ang pag-ani kag na pagkasugtanan nila nga magpaligad sang gab’i sa ila payag tungod delikado na mag tabok sa madulom nga suba. Pagkatapos nila mag desisyon gilayon sila nagpahuway.
Sa tunga sang manami nga pagtulog sang bata, na ka bugtaw siya sa isa ka stranghero nga huni halin sa sagwa sang ila payag. Gina lauman niya nga ang huni amo ang naga padulong nga ulan naman, pero ang mga bituon masanag na kag wala sang patimaan nga magaulan liwat . Na talupangdan niya nalang nga ang manami nga huni ang nagahalin sa kakahoyan sang talon.
“Wala sang may nagaistar diri!” Sa isip-isip sang bata. Gin hakos siya sang iya kuryusidad kag gin sunod ang sonata pakadto sa pang-pang sang Lamesa falls. May mga sugilanon nga ilistaran ina sang mga misteryoso nga nilalang. Ang pagla’um sang bata nga ang mga sugilanon nga to ang isa lamang ka ubra-ubra naislan subong sang pagduha-duha.
Sa ibabaw sang busay may isa kamatapan nga bato kung diin gin kuha ang pangalan sang busay. Pero malain ang itsura sini subong sa atubang sang bata. Ang lugar napuno sang malahalon nga mga nagabisti nga mga lalaki, babahe, bata kag kabayo nga naga kinang sa palibot. Naga indak ang mga taho sa manami nga sonata nga nagapuno sa palibot. Ang mga manamit nga pagkaon ang nagatumpok sa mga lamesa nga may magarbo nga desinyo ang nagpalipat sa bata kung diin siya.
Hindi malipatan sang bata ang gab’i nga ato, isa sa pinakamanami nga lalantahon ang iya nakita. Maputi nga panit, mataas nga ilong kag ekspresibo nga mga mata ang naga balik-balik sa iya huna-huna kung paminsaron niya ang kanami sang lugar.
Gina lantaw niya ang mga ini asta nga nag abot ang oras nga magbalik na siya sa ila payag. Gin sekreto sang bata ang iya nga nakita kag gusto istorya sa iya mga kabataan pagabot sang tion ang parte sa mga engkanto nga naga istar sa Lamesa falls.
=———————————=
English Version
It was a day just like any other when lola got sick and could not go up the mountain to harvest crops. One of the youngest, a girl of eight volunteered to go with her uncle and eldest sister up the steep trek to the slopes where they gathered crops.
The girl had a soul for adventure, but that was tempered by filial duty. Her father and eldest brother had passed on and at that young age she knew that she had to assist her mother. That didn’t stop her curiosity or her love of exploration.
The villagers called her a tomboy. She behaved unlike the other girls her age. While they were preoccupied with dolls and playing “bahay bahayan” the girl would jump headfirst into deep streams, hike the mountains alone and challenge the boys to games of skill and chance.
Today she had to do her duty for her family. The hard rains struck the roof of their payag (nipa hut) and the girl and her older sister and uncle were waiting for hours. It was late in the afternoon when the clouds broke and the three rushed to their plots high up in the mountains, they did not want to let the last lights of the day slip away.
The harvest was finished when the moon was bright in the sky and the three agreed that it would be too dangerous to cross the river at the foot of the mountain at night. They decided to spend the night in the payag and the three drifted into the land of dreams.
That is, until something awoke the little girl. It was a strange sound coming from outside the payag. She thought it might be the rain coming back for another shower, but the night sky was dry. She realized that the sweet sound was music making its way through the leaves and branches of the forest.
“There aren’t any people that live here!” She thought to herself. Curiosity overtook the young girl and she followed the music to the banks of Lamesa falls. There were stories that the falls were the home of enchanted beings. The girl used to think that those stories were just make believe, but now she wasn’t so sure.
In the waterfall there was a flat rock at the bottom from where the falls derived there name. It was gone then and in its place was a dry plaza filled with expensively dressed men, women, children and horses. Music was thick in the air and the people were moving to the sweet sounds. There was a banquet filled with food and the whole scene enthralled the girl so much that she forgot she was in a forest.
The girl would never forget that night, for it was the most beautiful sight that she had ever seen. Their fair skin, aquiline noses and expressive eyes would flash into her mind whenever she thought of beauty.
She watched them until it was time for her to return to the payag and kept their secrets to herself until sometime in the far future when she would tell her own children about the engkanto that lived in the forest along bodies of water.
————————–
*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.
Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Joy Nuñal
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Joy Nuñal
Adapted from a Story told by Grace Collantes
The Engkanto of Lamesa Falls Illustration by Ysa Peñas
Instagram: https://www.instagram.com/