*Note this story is in Hiligaynon
Halin sa taguangkan sang kalibutan ako nagdaku
Naga-inggat kapareho sang adlaw kung agaSa imo mga kamot ginahilu-an ko ang mga kalag
Kag idul-ong ang mga kalalakin-an sa ila kagub-anan
Ano ako?
“Bugtaw na.”
“Ha…? Ano natabo?”
“Nagahambal ka naman sa imu pagtulog.”
“Ay, pasensya. Nagpulaw naman ko bi.”
“Nag-untat na ulan”
“Nag-untat na? Maayo na kay para makakuha ‘ta sang nagmi nga mga litrato.”
“Iplastar ko na tanan. Preparar nyo na kaugalingon nyo, may pila pa ta ka oras sang kasanag.”
“Sige. Ma ilis lang ko. Tani matapos tani ang pag pikture nga indi magsinabad ang tyempo.”
“Ay, wow.”
“Ano?”
“May balangaw sa likod mo.”
“Siguro indi man gid maglain ang tyempo.”
Tugnaw asta sa pangamotWala ko sang matuod nga kasanagPero indi guid ko madulaAno ako?
Nagbugtaw sya nga may tugnaw nga balhas. Amo man gihapon nga damgo, ang pag igpat sang suga, ang ilaga sa tanuman kag ang kalaw ay nga kasunod. Ginahambal ya sa iya kaugalingon nga ara na na sa nagligad, may mas importante nga mga bagay nga gakakinahanglan sang iya atensyon.
Magatindog sya sang mataas, ang iya “ivory” nga sungay naga sidlak sa kadulum sang kweba nga gina puy-an nya. May manggad nga makita sa ini nga mga kabukiran, kag makuha nya ang iya lang madala.
Pero, ang mga igpat sang iya nagligad nagakamang sa iya paminsaron. Nadumduman nya ang iya daan nga pangalan kag kun paano ang iya nga katahum nag inspirar sang paghigugma bisan sa mga gamhanan nga diyos. Gina sumpa niya ang pangalan nga Burigadang Pada Sinaklang Bulawan kag nag dupla sa salog. Kun indi tungod sa iya, ara pa gihapon sa iya ang iya katahum.
Kun ara na ang iya manggad, ang tanan mangin maayo, mangin kompleto na sya liwat. Wala na paglabay sang oras sa kadulom sang kweba. Wala na ang paghulat sa pag-untat sang ulan para makapangita naman sang kalan-on. Wala na ang pagpa-aninag sa iya kaugalingon kag sa pagtulok sang halimaw nga nanging siya.
Sa unahan, makita niya ang pag-inggat sang suga. Manggad? Ang iya tagipusu-on indi guid makapungong. Nag-untat na ang ulan, kaso indi na sya maghulat sa nagapangaluyag sa iya. Oras na para mangita.
Naga-upod ako sa tubigSa bilog nga kalibutanIndi ako malayo sa kagamhanan
Kay ako ang kagamhanan
Ano ako?
Ang masanag nga ginu-o nagtulok sa dalom halin sa kalangiton kag nag duhoy. Naglakat naman siya nga indi upod ang isa. Nagapunggko siya sa mga panganod sang Kalibutang sang Langit kag nag panumdum sang sina-una nga pabakasay kag mangimon nga mga diyos.
Mainit ang hapon sang tag-ilinit sang natabo ato, ginhatagan sang masanag nga diyos ang babaye sang regalo nga kasanag kag ginagamit na niya sa iya kaanyag nga maka-ribal sa mga diyos. Ang kalu-oy nga babaye, ara na sa wala kapuslanan kaysa kaalamon, bangod sa iya kabugalon nga napaminsar ya nga gin-angkat niya ang diyosa. Swerte pa sya. Napaakig niya si Ynaguinid, indi na tani siya buhi para mapudyot niya ang mga parte sang iya guba nga kabuhi.
Pero wala na diri ukon didto.
Ginhimu niya ang iya masarangan, syempre. Ginhatag niya liwat ang kun ano man nga katahum nga makaya niya. Pero wala sang makakuntra sang iya sumpa. Ang diyosa sang kahakog ay mapasigarbuhon kapareho sang iya pagkakusog.
Kabugalon. Ang pagkawala kapuslanan. Pagkatikalon. Siguro ang mga diyos mas madamo ang ila pagkapareho sa mga mortal sa gusto man nila ukon sa indi.
Kun wala lang tani naglabay ang babaye sa sagrado nga kakayuhan sang diyosa.
Kun wala lang tani ni
ya nakita ang mga duwende nga nagadala sang mga sako sang mangad.
Kun wala lang tani niya gin-ako nga sya ang labing maayo.
Ang iya tagipusu-on guba man sagihapon. Sa tanan nga gakahitabo, ang iya pagpalangga wala man gihapon ginbalosan. Nagalaum sya nga kun maibalik niya siya sa matuod niya nga porma, makita niya nga pwede sila magupod nga duha.
Pero indi sya magsalig sa dira. Ang masanag nga diyos nag dugoy kag gin buy-an niya ang iya kasanag sa kalibutan. Siguro makita na niya ang iya ginapangita.
Ang akon panug-an isa ka damgo
Sang busog nga tiyanKag kahilwayan
Ang pagpamatuod sa maayo nga pagsalig
Ano ako?
“Nakita mo to!?”
“Abi ko katas na sa aton para sa mga kabayo?!”
“Amo man guid, kaso wala ko kabalo kun ano gina himu na diri.”
“Nakita mo guid sang mayo?”
“Kadasig guid bi, nakuha guro sang kamera.”
“Mahalin na ta, indi ko gusto nga ari pa ko di kun mabalik man to. Wala ko hilig sa mga sapat.”
“Sige, prinsesa. Insakto na ni siguro ang mga nakuha ta para pili-an sang mga editors. Ilis na para makasugod na ta sang pagpanglakaton. Makapanaog gid ta bag-o mag dulom.”
“Sige, dasigon ko lang.”
May manggad nga makuha, pero indi ina ang iya gina pangita. Wala sini ang husto. Nga a siya ang sumpa nga magtinir sa ina nga malain nga anyo? Ang diyosa magwapa kag malain. Ang luha naka-ilig halin sa iya sang-una nga maanyag nga istura samtang ang ulan naga tupa sa duta.
Ang masanag nga diyos kabalo sang isa ka bagay sa sumpa nga ang babayi wala kabalo. Ang diyosa sang kahakog naghuyop sang bulawan nga yab-ok sa mga mata sang babayi para lagson niya ang manggad nga indi niya makita. Amu ina ang katapusan nga insulto nga gin dugang sa iya nga pilas. Himu-on niya ang mahimu niya, kay ang ginapangayo sang iya tagipusu on ay ang makapalapit lang sa iya.
“Okay ka na?”
“Oo, pero sa pamatyag ko hulaton ta mag-untat ang ulan.”“Wala gid ko ga la om sa malutakon nga dalan.”
“Indi na magreklamo, damo man nga mga nagmi nga kuha ang nakuha ta sa ini nga biyahe.”
“Palantawa ko… Sige, insakto ka na, mayu nami man kuha ko. Dali lang, wala ko ni ya nadumduman.”
Pamatyag ko kabayo na. Katalawaan lang kay ang buhok ya daw buhok mo.”
“Gintawag mo ko nga kabayo?”
“Kalma. Hulaton ta lang nga madula ang gal-om para makahalin na ta.”
Ang lutak nagatalsik sa bukid sang nagbalik na ang babayi sa iya kuweba. Isa ka adlaw makuha niya liwat ang iya katahum kag ipakita niya sa tanan nga diyos kun ano gid ang para sa iya.
—————————————————————————
English Version
Out of earth’s womb I grow Glistening like the morning sun
In your hands I poison souls And lead all men to ruin
What am I?
“Wake up.”
“Wha..? What’s happening?”
“You’re talking in your sleep again.”
“Oh, sorry. Must have been up too late.”
“It stopped raining.”
“Did it? That’s good we can finally take some nice pictures.”
“I’ll get everything set up. Get yourself ready, we still have a few more hours of sunlight.”
“All right. Let me get dressed. Hopefully we can finish this shoot without the weather getting in the way.”
“Oh wow.”
“What?”
“There’s a rainbow behind you.”
“Maybe the weather’s not so bad after all.”
Cold to the touchI have no true lightYet I will never be lostWhat am I? She wakes up with a cold sweat. It was that dream again, the flashes of light, the yellow field mice and the wretched ugliness that followed. She reminded herself that it was in the past, there were more important things that needed her attention.
She stood tall, her ivory horn shining bright in the dark cave that housed her. There was treasure to be found in these mountains, and she would take all that she could carry.
Still, flashes of the past crept into her thoughts. She remembered her old name and the way her beauty would inspire love in even the mightiest god. She cursed the name of Burigadang Pada Sinaklang Bulawan and spat at the floor. If it wasn’t for her she would still have her beauty.Once she had her treasure all would be well, she would finally be whole again. No more passing time in the darkness of this cave. No more having to wait after the raindrops for her chance to hunt. No more looking at her reflection and staring into the monster that she had become.
In the distance she could see flashes of light. Treasure? Her heart could barely contain itself. The rain had stopped, but she would not wait for her suitor. It was time to hunt.
I flow in a current
Throughout the world
I am never far from power
For power is what I am
What am I?
The bright god looks down from the heavens and sighs. She has gone without him again. He sits among the clouds of the Skyworld and reminisces about old rivalries and jealous gods.
It had been a warm summer afternoon when it happened, the bright god had given the girl the gift of his prismatic light and she used it to make her beauty rival the gods’. The poor girl, more vain than wise, it was in her hubris that she thought to challenge a goddess. She was lucky, in a way. Had she offended Ynaguinid she would not be alive to pick up the pieces of her broken life.
But that was neither here nor there.
He did his best, of course. He gave her back what beauty he could. But there was no fighting the power of her curse. The goddess of greed was as prideful as she was powerful.
Pride. Vanity. Hubris. Maybe the gods had more in common with mortals than they would like to admit.
If only the girl had not passed by the goddess’ sacred grove.
If only she had not seen the dwarves carrying the sacks of treasure.
If only she had not claimed that she was the fairest.
His heart would still be broken. In the midst of everything his love was still unrequited. He hoped that if he could help her return to her true form she would finally see that they could be together.
But he would not hold out hope for that. The bright god sighed and set loose his light towards the earth. Maybe she would finally find what she was looking for.
My promise is a dream
Of full stomachs And freedom
A testimony to good faith
What am I?
“Did you see that?!”
“I thought we were too high up for horses?!”
“We are, I don’t know what that thing is doing here.”
“Did you get a good look at it?”
“It was too fast, I think I got it on camera.”
“We should go, I don’t want to be here when it gets back. I’m not good around animals.”
“Alright, princess. I think we have enough shots for the editors to choose from anyway. Get changed and we can start hiking. I think we can make it down before sunset.”
“Fine, I’ll be fast.”
There was treasure to be had, but not what she had been looking for. None of this was fair. Why was she the one that was cursed to stay in this horrible form? The goddess was petty and despicable. Tears flowed from her once-beautiful face as the raindrops pattered on the ground.
The bright god knew one aspect of the curse that the girl did not. The goddess of greed blew gold into the girl’s eyes so that she would forever chase treasure that she could not find. It was a final insult to add to her injury. He would do what he could, for in his heart he longed to have her near.
“Are you good?”
“Yeah, but I think we have to wait for the rain to stop.”
“I’m not looking forward to the muddy trek.”
“Stop complaining, at least we got some good shots out of this trip.”
“Let me see…. Fine, you’re right, at least I look good. Wait, I don’t remember this one.”
“I think that was the horse. Funny, its mane almost looks like your hair.”
“Did you just call me a horse?”
“Relax. Let’s just wait for the clouds to clear and we can get out of here.”
Mud splashed though the mountain as the girl returned to her cave. Someday she would have her beauty back and then she would show all the gods what she truly deserved.
———————————————————————
*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.
Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Ma. Rafel Delos Santos and Allen Suating
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Ma. Rafel Delos Santos and Allen Suating
Inspired by the myth of the Anggitay and the Visayan goddess of greed, Burigadang Pada Sinaklang Bulawan.
Anggitay Illustration by Abe Joncel GuevarraInstagram: https://www.instagram.com/joncel/
