*Note this story is in Cuyonon

Ako ang barasolon sa tanang natabo.

Ingpanemdeman na kong sadin nagimpisa ang tanan. Klaro ron da nga lagi ang manga sinialis datong ona pa lamang; dan lamang, mas naintindian na i’ dogang ang tanan dadi. Nagapangamoyo tana sa Dios adlaw-adlaw nga kabay pang loasen tana sa anang kabedlay nga dia. Matod nga paloa lamang ang tanan, maski papanarien tana ren i’ ang Ginoo, ang anang leba indi kapameyeng asta indi na matapos ang anang pinitinsia.

Dorong ka silinsio ang apon datong nagbalik anang asawang babai. Ingsogata na anang asawa sa airport  nga maambeng ang leba. Datong sa impayangat pa ang anang asawa, pirming nasasambit i’ anang asawa sa anang manga solat kong moro i’ ramig sa pamati ang klima doto. Ang ramig kono mara sa molto nga midiong agasedep sa imong lawas asta sa imong ogat.

Ingpaoliolian na anang leba i’ anang asawa. Mabael nga pagantos don ang ingsoprir i’ anang asawa ig anang aliagan lamang ang magtinir den lamang anang asawa sa andang balay. Maski ara na pa nababati ang intirong istoria alin sa anang asawa, naelaman na nga ara ibang andem anang asawa kong indi ang lipatan den lamang ang tanan.

Sa oring solat nga anang narisibi alin sa anang asawa, ingistoria ‘ang babai kong pasamoro nga indi tana ren maliag nga kaparaye pa i’ oman sa anang pamilia. Nagsigondar tana, madali lamang manda pangitaen ang koarta. Mas maayad pa nga makaimbeng na anang asawa agod magbaskeg ig maeget pa andang pagtarabidan bilang pamilia.

Dato anang kalaem.

Nagapamaso ang singsing nga anang ingsosot. Nabereng tana kong ayamo ingsosot na pa dia, agpanemdem ang anang painoino mintras nasisirakan ang singsing i’ ang bolan nga nagamora. Nagileng-ileng tana ig ingsamitan na nga biringen anang pagirisipen sa ibang betang. Ingpangita na ang anang asawa sa apat ka manga bario nga basipang maabotan na pa tana bago tana pa magpalagiaw i’ oman.

Anang kalaem ang ona mapepegengan na anang asawa bago tana magkatinir i’ bagong biktima tenged madali tana lamang sagiapen. Dan lamang, sa primirong bolan anang pagsaragiapen kanana, kaministiran nang risiben sa anang sadili ang pira ka manga betang.

Mas mabaskeg anang asawa kisa kanana. Mas madasig anang asawa.

Ig mi kaakig anang asawa nga indi na nged mapainoinoan.

Pamatian na mas nagbegat ang singsing sa anang alima piro anang singgat nagapademdem kanana i’ ibang betang. Dia maman anang kros nga kaministirang pasanen ig mi darwa lamang ka pamaagi agod dia matapos.

Pagkatapos ang saka dominggo nga pagpanari, datong madora ren ang pilay i’ ang biahi, nagimpisa tana ren i’ tabang-tabang  sa manga orobraen sa balay. Nalilipay andang manga batang lalaki tenged nagbalik den andang nanay. Ara i’ pedped nga aminado ang asawang lalaki nga kakapamaray-baray tana nga makita anang asawa nga napakigonotan sa anang manga bata.

Datong ingrisibi ’anang asawa ang oportonidad nga magobra sa impayangat, andang manga bata doro pang kairintek agod maintindian ang sakripisio na anang boboaten. Ang adlaw nga maggalin tana, ingkepkepan na i’ maiget anang manga bata ig nagtipan tana nga magabalik tana ra nga lagi. Nagkon tana nga mamalen na sanda i’ ang bogos sa anang tagiposon asta’ inoro.

Ang oring ingpakitaw na sa anang asawa ang magtipan tana nga maski anong matabo, titipigan ig papalanggaen na andang manga bata.

Ara i’ pagdarwang isip nga nagtipan da anang asawang lalaki.

Nagkaway-kaway sanda nga nagapaelam sa isara mi isara  ig nagpadayon sa andang bagong kaboi, nagaelat kong inoro ang timpo nga makokomplito sanda reman i’ oman.

Saben dato ron ang oring timpo nga tana tao pa.

Datong primirong nagpalagiaw anang asawa, pagkatapos ‘ang natabo, ingboat na ang tanan-tanan agod elamen kong ano enged ang natabo sa anang ingpakonang logar. Indi tana man kapakon doto piro naelaman na nga mi komonidad i’ ang manga Pilipino kong adin nagaistar anang asawa.

 

Nagsolat tana kananda ig makakakelba andang sabat.

Andang kon, ara tana enged iistoria ang natetenged sa anang agalen. Kada mi ponsia obin pagtirimes, kadagmitan nagaboat tana i’ lompia ig nagaistoria ang ibang betang kapario ang anang pamilia nga nasala ig kong pasamoro tana ren nanaidlaw kananda. Isara sa manga Pilipino doto ay nars kanodaya ig nasambit manda ang nars nga dato nga midio sa mi iba sa anang manga mata. Maski moro kono tana nagapatikaseg nga itago dia, masasalamin pa ra enged ang kaadlek.

 

Nagbales i’ solat ang nars kong anono ang anang naelaman natetenged sa agalen i’ anang asawa. Primiro, isara tanang Pilipino nga nakadangat i’ kaayadan sa ibang nasion, dan lamang beken tana kono i’ sigorado sa anang nabati. Anang bilin kono nga marigen i’ ang agalen, kaministiran Pilipina ang nars nga magasirbi kanana sibayang magaobligar tana pa magbayad mabael nga kantidad.

 

Ang iba nagakon nga kaministiran konong magalin sa Pilipinas i’ ang agalen anang asawa tenged tana mi anang pamilia nagomon sa manga iligal nga nigosio. Ang iba i’ na nagakon nga ang asawa ‘ang agalen napatay nga lagi bago magdarwa kadagon sandang kinasal, nagalin tana agod kapalagiaw sa manga sospitsa. Mi manga maayad dang istoria kapario ang nagpakon tana kono sa ibang nasion agod tawan i’ matinlong kaboi anang pamilia.

Indi katabang ang manga nagasoroagan nga manga istoria.

Maski ang natabo indi maintindian.

Pasamoro naboat i’ ang babai dato sa pamilia nga anang inggegegman?

Ori tana ren.

Pirmi tana lamang nanaori.

Dadi i’ na, isarang pamilia nga mi tatlo ka mimbro ang anang biktima. Bataen pa ang magasawa ig andan mi matinlo pang paaraboton. Andang manga lawas nga naimpisan den i’ kabkab ay nakitang nagwarasag-wasag sa andang salas. Kong seselengen, midio nagbatok pa ang tatay;  dan lamang, anang malalabeg nga koko ang nagteray-teray kanana.

Matapos ang pira kadagon nga tola’diang natatabo, naanad tana ren animan pamatian na ara tana ren mi nasisintian.

Ingbilang na oman ang patay ig ingdogang na sa mas nagatas pang nomiro.

147.

147 nga manga inosinting kaboi.

147 ka manga tao nga andang dogo nagamantsa sa anang manga alima.

Naelaman na nga padayon pang magatas ang manga nomiro poira ren lamang kong taposon na kong anoman ang ingimpisan i’ anang asawa.

Makakakadlaw kong isipen nga madali tana lamang andan matoman. Ara na moro isasari i’ tagoan anang pali. Anang dalanen nagarombo sa Panay ig sa onan pang manga logar. Ori tanang nakita sa Tuguegarao, Cagayan de Oro, Mindoro, ig Puerto Princesa. Anang istoria nabati i’ ang manga bastek nga ingpapaandam i’ andang gorang-gorang nga kong sanda magpasotil ngani, sanda bebelen na labi pa kong gabi.

Naelaman na nga maski magdaeg tana man, ang istoria natetenged sa anang asawa indi ren madora.

Dan lamang indi ren makilala ‘ang manga tao ang nalipatan deng karakter sa istoria.

Ang tatay nga nagasagiap i’ kaloasan paagi sa pagpamales, ang asawang lalaki nga ara nga lagi ipalaman sa manga sinialis, ang lalaki nga ara ibang andem kong indi ang makomplito i’ oman anang pamilia.

Mainstras nagatindeg tana sa dogo i’ ang bagong biktima i’ anang asawa, nagapainoino tana kong ading kataposan ang magadaeg. Ang kanana o sa anang asawa?

=————————————-=

English Version

It’s all my fault.

He thinks back to when it all started. The signs were obvious, but he had the benefit of hindsight to guide him now. He prayed every day that God would deliver him from this labor. That was just for show of course, even if the lord told him to stop, in his heart he couldn’t go on until he fulfilled his penance.


It was a quiet afternoon when she came back. He met her at the airport with all the warmth he could muster. During her stay abroad, she would always write about how the cold made her feel. She described it as the chill becoming a ghost, doing everything possible to find a way into your veins.

He told her it didn’t matter. She had gone through a great ordeal and he wanted to get her settled in their home. He still hadn’t heard the whole story from her, but he could see in her eyes that she just wanted to forget. In the last letter she sent she wrote about how she couldn’t be away from her family anymore. He agreed, money be damned. He would see his wife through this and their family would come out stronger.

At least that’s what he believed.


The wedding ring on his finger burned. He wondered why he still wore it, considering the memories that played through his mind when it reflected the moonlight. He shook his head and tried to focus. He tracked her here through four different barrios and hoped that he could get to her before she ran away.

In the beginning, he foolishly thought that he would be able to stop her before she claimed another victim, after all she was easy to spot. In the harsh light of day that followed his first month of pursuing her, he had to admit to himself.

She was stronger. She was faster.

She possessed more cruelty than he could ever understand.

The ring felt heavy in his hand, but its glint reminded him of something else. This was his cross to bear, and there were only two ways it could ever end.


After a week of readjustment, she had fixed her jet lag and began to help around the house. The boys were thrilled to have their mother back. He wasn’t afraid to admit that the sight of her, playing with the children she had left, brought tears to his eyes.

When she accepted the offer to go abroad their children were too young to understand the sacrifice she was about to endure. That day, she hugged them tight and promised them that she would be back as soon as she can. She told them she would love them forever.

The last thing that she asked of him was to give his word that he would take care of their children.

There was no hesitation when he made that oath.

They waved goodbye and settled into their new lives, waiting for the day they would be complete again.


Maybe that was the last time she was truly human.

When she fled the first time, after the incident, he did all he could to find out what really happened abroad. He couldn’t travel there himself, but he knew that there was a community of Filipinos where she had stayed.

He wrote to them and their answers were troubling.

They said she never talked about her employer. During their gatherings she would make lumpia and talk about other things like her family back home and how much she missed them. One of the Filipinos there was an old nurse and she mentioned that there was something in her eyes. No matter how hard she tried to mask it, she was afraid.

The nurse wrote back about what she knew about the employer. First that he was a fellow Filipino that gained success abroad, though through which channels she wasn’t sure. He had specifically requested a Filipina be his caregiver and he was willing to pay a good amount of money for it.

Apart from that the nurse only had rumors that weren’t much help. Some said that he had to leave the Philippines because his family was involved in illegal ventures. Others say his wives never lived past two years of marriage and he left to avoid suspicion. There were kinder stories where he left to give his family a better life.

All these conflicting stories made no sense.

What happened made no sense.

How could she do that to the family she loved?


He was too late.

He was always too late.

This time it was a family of three, a young couple that had a bright future ahead of them. Their half-eaten corpses scattered around what remained of their sala*. It looked like the father tried to fight her off but her claws ripped through him easily.

After years of this game he was already numb to all emotions but one.

He counted again and added it to the growing number.

147.

147 innocent lives.

147 people whose blood was on his hands.

He knew that number would not stop growing, not until he finished what she started.

It was almost funny that she was so easy to track. She didn’t even try to hide the scar. Her path cut through the towns of Panay and even beyond. She was seen in Tuguegarao, Cagayan de Oro, Mindoro and Puerto Princesa. Her story was heard by children whose parents warned them that she would take them in the night if they were disobedient.

He knew that even if he succeeded, her legend would live on.

But they would never know of the forgotten character of the story.

The father seeking redemption in revenge, the husband that ignored the warnings, the man that only wanted his family to be complete.

As he stood over the blood of her latest victims, he wondered which ending would prevail?

His triumph?

Or hers?


*Living room

*Cuyonon is a regional Visayan language spoken on the coast of Palawan, and the Cuyo Islands in the Philippines.

Written by Karl Gaverza
Cuyonon Translation provided by Elyn Grace S. Bagalay & Ryan D. Ibañez
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Elyn Grace S. Bagalay & Ryan D. Ibañez

Inspired by the Maria Labo Urban Legends

Maria Labo Illustration by Sandra Sison

IG: @cre8tv_
FB: Art by Sch3rb

By admin