*Note this story is in Waray
Ginhuhunahuna han nga tanan nga sumat-sumat la an biraddali dinhi ha kalibutan, diri hira maaram nga nag-
iikmat la kami hin duro nga diri kami makit-an. Labot man gud la hadto’n kausa, hadto’n takna nga an usa ha amon asya’n hinungdan nga waray kami makabantay. Kay man gud, kami nga pito nga magburugto nga babayi, nalusad dinhi ha kalibutan pinaagi han balangaw basi hukason an amon plata nga mga pako agud magpahilbway ngan mangarigo ha mahagnaw nga mga busay ha kabukiran.
Usa ka adlaw, may usa nga tawo nga nakakita han amon mga pako nga nakada han tuna ngan iya kami gintarhog nga hihimuon kami kuno niya nga mga asawa. ‘Ta kay, maupay na la nga kami nga unom nga mga namamagurang baga nakapanhunahuna nga igpaharani la an amon mga pako, asya dida han tidaop na hiya, ginsuklob namon dayon an am’ mga pako ngan linmupad balik ha kalangitan. Lugaring an amon pudo nga bugto, tungod kay hirayo an iya binutangan han iya mga pako, asya nga nakawat an mga ini hadto’n lalaki.
Man gud, diri napapirdi iton usa nga biraddali. Siyahan, ginliwat han am’ pudo nga bugto an iya kalugaringon ngan nahimo hiya nga halas. Kinmamang na unta hiya pahirayo lugaring kay parupanganop ngay-an an lalaki asya nga ginbitik la hiya dayon hini ngan ginbutang dida hin tangkal. Abaadaw kay ginliwat na liwat han amon bugto an iya kalugaringon ngan nahimo hiya nga kamuntaha asya nga nakatago hiya ilarom han kagurangan. ‘Ta kay matarom ngay-an an pangitaan han lalaki, nakit-an niya an amon bugto nga nagdadagmit pahirayo. ‘Ka niyan, nagpakaulalahipan liwat an amon bugto, nagsarusaklang hiya han mga sanga han kahoy basi makatalwas la han paglanat han lalaki, lugaring malaksi gud an lalaki kay iya nabalaong an ulalahipan dida han usa nga sanga. Ha katapos-taposan, waray na gud an am’ pudo nahimo, kay kun waray man gud an iya mga pako, nagtitikawara an gahom han biraddali.
Sinmugot na la an amon bugto na magin asawa hiya han lalaki, ngan nag-ukoy hiya kaupod han lalaki samtang naghihinulat han adlaw nga makuha niya balik an iya plata nga mga pako ngan makalupad balik sakay han balangaw tikadto ha kalangitan. Waray kami tinmugot nga mga magurang nga mag-inukoy na la liwat ha kalibutan an amon pudo nga bugto upod adto nga lalaki.
Lugaring nadiri kami mamiligro nga madakop han mga lalaki, ngan nahadlok liwat an tagsa ha amon nga mapipilo an amon mga pako, asya ginpasakay namon an amon mga huring dida han kahanginan, naglalaom nga an usa hini makaabot didto han amon dinakop nga bugto.
Naghuring kami kabahin han kagurangan ngan kakahoyan, ngan ginsumatan namon hiya nga ginlubong han tawo an iya plata nga mga pako didto ilarom hin usa nga puno ha ligid han salog. Naghuring kami hiunong hin kagawasan ngan paglaom. Naghuring kami nga ginhihidlaw na kami ha iya.
Ngan usa ka adlaw, nahibatian gihapon kami. Nakakalagiw an amon pudo nga bugto tikang han balay han lalaki samtang nakadto ini ha kagurangan. Pitos an iya dalagan tikadto han kakahoyan. Waray pa gud kami igkita hin lurulaksi nga biraddali, ngan waray pa gud liwat anghel an nakasantop kun ano iton kagawasan.
Ginhuhunahuna han nga tanan nga sumat-sumat la iton biraddali, kay maaram kami kun ano an kabangis nga hinuhuptan hiton tawo. Diri ug diri na makukuha tikang ha amon an amon mga pako. Diri na mahibabaro an bisan hin-o ha amon kun ano an kahadlok hiton pagkagaod hin usa ha tuna. Diri na mag-aagi an nahabibilin ha amon han kakurian han pakahibaro nga diri kami kumpleto.
Magpapabilin kami nga buhi dida ha mga mito ngan sumat-sumat han mga tawo ngan han kabaysay han balangaw. Ha pagkayana, ug ha kadayonan.
=————————————————————–=
English Version
Everyone thinks the biraddali are myths on earth, we’re just too careful to let ourselves be seen. Except for one occasion, one time when one of us let our guard down. You see, us seven sisters take the rainbow down to earth to remove our silver wings and relax and bathe in the fresh mountain springs.
One day, a human saw our wings on the ground and threatened to make us his wives. We eldest sixsisters were wise enough to keep our wings close and when he got near, we put on our wings and flew back to the heavens. But the youngest sister kept her wings further away and the man stole them from her.
A biraddali will not back down. The youngest sister changed into a snake at first, slithering away, but the man was a hunter and trapped the snake in a cage. The youngest then changed into a scorpion and hid amongst the forest floor, but the man’s vision was great, so he saw her scuttling away. The youngest then changed into a centipede, going up the tree branches to escape his advances, but the man was quick, he stopped the centipede at a branch. Finally, the youngest had no choice, without her wings the biraddali’s power was fading.
The youngest acquiesced to being the man’s wife, and she stayed with him, waiting for the day she could get her silver wings and fly back on the rainbow towards the heavens. We elder sisters would not let the youngest remain on earth with the man.
We did not want to risk getting captured by the man ourselves, and each one of us was scared of getting our wings clipped, so we carried our whispers on the winds, hoping that one would reach our trapped sister.
We whispered of the forest and of the trees, telling her that the man buried her silver wings under a tree beside the river. We whispered of freedom and hope. We whispered that we missed her.
And one day, we were heard. The youngest sister escaped the man’s house while he was away and dashed towards the forest. Never had there been a swifter biraddali, and never had any angel knew what freedom had meant.
Everyone will think the biraddali are myths, for we know the cruelty that man can possess. Our wings will never be taken from us. Never again will one of us know the fear of being shackled to the earth. Never again will the rest know the misery of knowing that we are not complete.
We will remain alive in the myths of men and in the beauty of the rainbow. For now, and forever.
=—————————————=
*Waray is the fifth-most-spoken native regional language of the Philippines, native to Eastern Visayas. It is the native language of the Waray people and second language of the Abaknon people of Capul, Northern Samar and some Cebuano-speaking peoples of eastern and southern parts of Leyte island. It is the third most spoken language among the Visayan languages, only behind Hiligaynon and Cebuano.
Written by Karl Gaverza
Waray translation by Hiyom Labon Buhi
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Hiyom Labon Buhi
Inspired by “The Seven Angels.” in Sulu Studies 2. Rixhon ed. 1973.
The Seven Biraddali Sisters Illustration and Colors by Elise Mendoza.
