*Note this story is in Hiligaynon
Ang bulan, nahadlok magsidlak sang iya kasanag, nanago sa likod sang mga panganod.
Maayo. Paminsar ni Sonja. Kabay pa wala pa sila nagsugod
Nagatudo ang mga huringhuring sa sulod sang iya nga ginabitbit na sako, pero isa man lang na kasipa para maghipos ang mga gagahod nga unod. Kabalo siya sang hiwit nga makapalipong sa ila, pero nagdiseder sya nga indi na paggamiton. Para kay Sonja, masgadugang nga pangpakahang ang kahadlok.
Mahiwat ang pulong sa kakahoyan sa guwa sa banwa. Halin pa sang tiyempo sang dumaan nga ginharian, nagapulong na sila kag nagapista. Makahalam-utan paminsaron nga nagadungan ang pista nga ini sa pagkabata sang lapsag sang birhen.
Ginguyod ni Sonja ang sako pasulod sa kakahoyan. Bilog nga gab-i ang pista kag indi siya gusto magrisgo nga makabuya ang iya dala. Ibilin niya ang iya batiis kag paa sa sulod sang kakahoyan kag magsinadya bilog nga gab-i.
Ang gabantay subong sa kakahoyan, isa ka mangingilaw. “Malayo ka sa imo puluy-an,” hambal ni Sonja. “Gakadto lang ko kung diin ko gin-agda,” sabat ka mangingilaw.
“Ano imo guindala?” Ginhaboy ni Sonja ang sako sa tiil ka higante.
“Basta marimis.”
“Ah, amo man guid na ang inyo nga namian. Ulihi na ko?”
“Sulod, mananaggal, wala pa kasugod ang pulong.”
Nakaginhawa sang mag-an si Sonja. Ang pagsugod sang seremonya ang pinakasadyai nga parte. Ginbilin niya ang iya batiis lapit sa isa ka kahoy kag naglupad pababaw.
Nag-intra siya sa mga nagatipon kag nagapalibot sa babaw sang kakahoyan.
Indi maisip sa sobra kadamo ang mga alibadut, abat, kubot, alan, bannog, magkukutud, kalibadut, kag iban pa nga mga dungan nga nagalinupad nga makahaladlok. Wala sanag sang bulan, ginagamit lang nila ila nga dungan para maggiya sang ila mariit nga saot.
Kaupod sini ang siyagit kag hinugyaw sang mga tuhay nga pangayaw sang gab-i. Ang bungisngis, kiwig, kulukupap, kag iban pa nga nag-intra sa dugsing kag sinadya sang selibrasyon.
Katapusan sang serimonya ang pagpunko ka hari sang mga mangkukulam sa dugo kag tul-an nga trono.
Nakibot si Sonja kung ano kahipid sang pagplastar sang tanan, kada-grupo may lugar nga ila para magtipon sang karne kag unod para sa pista.
Gusto niya tilawan ang nagalain-lain nga halad pero wala siya kabalo ano nami unahon. Galalaway siya sa hamot sang dugo halin sa plastaran ka mandurugo, sa tunog sang gaharugkadol sang kaldero ka mga piroto nga puno ka mga preska nga lapsag, sa garaya nga mga ulo dala ka saga-ih nga damo pa karne nga nagatapik.
May mga nagtilaw pangmoderno nga luto sa mga dumaan nga paborito, may ara garagumo nga dinuguan nga may pinirito nga kasudlan, tudlo kag mata bulalo, sizzling puso nga may sarsyado nga utok.
Samtang galawig, gadugang ang pagkagutom ni Sonja, apng guinpili niya ang lugar sa tupad sang tigabulak. Nagatindog siya sa atubang sang lamesa nga may dako nga tapalan kag panglasa. Gakabatian ni Sonja ang hibi sang mga gapangayo bulig halin sa sulod sang sako sa likod sang tigabulak, nalipay guid si Sonja sa amo ni. Lab-as nga karne ang guinpreparar ka tigabulak, espesyal guid apang guinsugtan pa si Sonja nga magpili kung sino nga bata ang gusto niya ipalasa.
Samtang ginatudlo ni Sonja ang gamay nga bata nga babayi, mga lima katuig ang edad, may kinagamo nga naga-baga lapit sa ila.
Ang tigabulak irritable nga naghambal, “Sino ang nag-agda sina?”
Naglupad pababaw si Sonja para makita kung ano ang nagakatabo kag nakilalahan niya dayon ang maman nga gasulong pasulod sa pista.
Halin sang natablo ang insidente pila ka bulan naglipas, tanan nga mga kahaladlukan nga tinuga nagdesisyon nga itago ang pista sa maman para indi maguba.
Ang iban nga higante parehos sang mangingilaw kag timu-timu nagapugong nga Malala ang gamo pero ang iban indi na mapunggan sang naplastar na ang pagkaon sa atubang nila. Indi na sila mapunggan miskan sang pareho nila nga halimaw.
Nakita ni Sonja nga may mga iban nga gatinguha magpalagyo, ginabibit ang ila halad sa pista upod sa ila. Naglabay ang isa ka alan nga nagadalagan bitbit ang isa ka gamay nga bata.
Gahambal ang kinabubut-on ni Sonja nga magdalagan palayo kag sang magdasig pero indi niya makakas mata niya sa gamo nga gakatabo.
Isa na ka oras ang naglipas sang nagsugod pangwasak ang mamam. Ang mga madugo nga bangkay sang bungisngis kag ogro ang nag-adorno sang patyanay.
Wala ang mamam katampad liban sa gutom.
Aswang o tawo, kaonon niya tanan.
Nakita ni Sonja ang mga maalam nga tawo nga ginhimo opurtonidad ang gamo para makapalagyo kag salbar sang ila kabuhi. Naka-dalagan pasulod sa kagulangan ang isa ka gabusong nga babawi samtang nakalingat ang wakwak nga nagdakop sa iya.
Wala kusog o hiwit ang makapugong sa iya. Ang hari sang mga mangkukulam nagsugo sa mga manughiwit nga sakiton ang tinuga nga nagapamatay pero wala pulos ang hiwit kay ang kasakit mas nagapagutom pa guid sa iya. Duwa ka mangkukulam ang napatay sang guintulon sila bilog sang mamam.
Sang natapos na ang tanan, nagtindog ang mamam. Wala bangkay, wala tul-an ang nabilin nga nag marka sang hilitabo.
Guintulok ni Sonja ang madugo nga pagpatay kag guin dalagan ang iya batiis, ang tiyan niya wala unod sa gab-i sa pista.
=——————=
English Version
The moon, afraid to shine its light, retreated behind the clouds.
Perfect. Sonja thought. I hope they didn’t start without me.
The muffled voices inside the bag were starting to get louder, but nothing a swift kick wouldn’t fix. She knew there was magic that she could use to put them to sleep, she decided against it though. Sonja always thought that a little fear did wonders for flavor.
The meeting spot was in a grove in the outskirts of the city. Since the days of the old kingdoms they would meet and share in the feast. It was an amusing irony that the feast was on the same day as the birth of the virgin’s child.
Sonja dragged the sack to the entrance of the grove. The feast would take all night and she didn’t want to take any risks. She would leave her legs inside the grove and celebrate throughout the night.
Guarding the grove this time was a mangingilaw. “You’re far from home,” Sonja said.
“I go where I am invited,” he replied.
“What did you bring?” Sonja tossed the bag to the giant’s feet.
“Something raw.”
“Of course, that’s what your kind likes. Am I late?”
“Enter, mananaggal, we have not yet started.”
Sonja sighed with relief. The opening ceremony was the best part. She left her legs by a nearby tree and soared upwards.
There she joined the flock, swirling above the trees.
Countless alibadut, abat, kubot, alan, bannog, magkukutud, kalibadut and other flying horrors moved in tandem. Without moonlight they only had their intuition to guide their sinister dance.
Accompanying this was the raucous roar of the terrestrial guests of the night. The bungisngis, kiwig and kulukupap, among many others, lent their voices to the celebration.
The ceremony ended as the king of the mangkukulam took his place on the throne of bones and blood.
Sonja was surprised how orderly everything was, each group had their own space in the grove to gather meat for the feast.
She wanted to try the different offerings and didn’t know where to start. The scent of blood from the mandurugo corner made her salivate, the clang from the pirotso’s pot signaled fresh children, there was a collection of heads by the saga-ih complete with the flesh intact.
There were also more ‘modern’ takes on the classics: Crispy dinuguan with deep fried lamang-loob, finger and eyeball bulalo and sizzling hearts with brain sauce.
Sonja was getting hungrier by the minute and she chose the spot beside her where a tigabulak stood. He was standing in front of a table with a large cutting board and a cleaver. Cries of help were echoing from the sack behind him, filling Sonja with glee. Such fresh meat prepared by a tigabulak would be quite a delicacy, he even let Sonja choose which child.
As Sonja was pointing to a small girl, about five years old, a commotion was thundering near her.
The tigabulak, visibly annoyed, said, “Who invited that here?”
Sonja flew up to see what was happening and she immediately recognized the mamam, pushing its way through the feast.
Ever since the incident many moons ago, all of the horrors decided to hide the feast from the mamam, lest the celebration turn into disaster.
The other giants like the mangingilaw and timu-timu were trying to hold it off, but the creature was unstoppable once food was placed in front of it. It would not even stop against a fellow halimaw.
Sonja could see that most were already trying to escape, taking their share of the feast with them. An alan even darted past her, carrying a small child.
Instinct told Sonja that she should run far and run fast, but she couldn’t take her eyes away from the spectacle.
It had been an hour since the mamam started its rampage. The bloodied corpses of the bungisngis and ogro decorating the slaughter. Those that stayed to guard their food were fighting a losing battle.
The mamam knew no allegiance apart from hunger.
Aswang or human, it ate them all the same.
Sonja could see clever humans taking advantage of the chaos and running for their lives. A pregnant woman even managed to slip into the forest while her wak-wak captor was distracted.
No might or magic could stop it. The king of the mangkukulam had his witches try inflicting pain on the creature but that only seemed to make it even hungrier. Two mangkukulam met their end when the mamam swallowed them whole.
In the aftermath the mamam stood. No corpses, no bones to mark the trail of its passing.
Sonja took in the carnage and fled to her legs, her stomach empty on the night of the feast.
=—————————=
*The Hiligaynon language, also colloquially referred often by most of its speakers simply as Ilonggo, is an Austronesian regional language spoken in the Philippines by about 9.1 million people, mainly in Western Visayas and SOCCSKSARGEN, most of whom belong to the Visayan ethnic group, mainly the Hiligaynons. It is the second-most widely spoken language and a member of the so-named Visayan language family and is more distantly related to other Philippine languages.
Written by Karl Gaverza
Hiligaynon translation by Geli Arceño
Copyright © Karl Gaverza
Translation Copyright © Geli Arceño
Inspired by the Mamam description in Bikol Beliefs and Folkways: A Showcase of Tradition. Nasayao 2010.
Mamam Illustration by Jesus Miguel Ofalsa
FB: https://www.facebook.com/artsofperdiyo/
